Về cách gọi các chức danh

Theo ngữ pháp tiếng Việt, muốn gọi người làm thủ trưởng thì gọi đúng theo chức vụ mà họ đang nắm giữ. Ví dụ: Thủ tướng, Bí thư, Chủ tịch, Giám đốc, Tư lệnh… Các từ này bao hàm cả từ “chánh” chỉ thứ bậc rồi, nên không cần gọi là “Chánh Thủ trưởng”, “Chánh Bí thư” “Chánh Chủ tịch”, “Chánh Giám đốc”. Cấp phó của họ chỉ cần thêm từ “phó” phía trước là hoàn chỉnh: Phó Thủ tướng, Phó Bí thư, Phó Chủ tịch, Phó Giám đốc… Gọi như vậy là hợp lý, bởi Thủ tướng, Bí thư, Chủ tịch, Giám đốc… đều được công nhận là một danh từ chỉ chức vụ. Cấp phó của họ phải thêm từ “phó” phía trước là đúng với ngữ pháp.

Đối với một số chức vụ không phải là từ mà là cụm từ thì cần có cách gọi cho chuẩn xác, tránh việc hiểu sai, hiểu lệch. Ví dụ như “Chánh văn phòng”, “Chỉ huy trưởng”, “Trưởng phòng” là một cụm từ chỉ chức vụ chứ không thể là một từ được. Cụm từ này bao gồm một từ chỉ thứ bậc (chánh, trưởng), và một từ chỉ công việc. Có nghĩa là không thể tỉnh lược được từ chỉ thứ bậc nên phải gọi đầy đủ. Cấp phó của Chánh văn phòng, Chỉ huy trưởng, Trưởng phòng là Phó văn phòng, Chỉ huy phó và Phó phòng mới đúng ngữ pháp tiếng Việt. Tuy nhiên, hiện nay đa số các cơ quan hành chính lại ghi là “Phó Chánh văn phòng”, “Phó Chỉ huy trưởng”, “Phó Trưởng phòng”. Gọi như thế là đánh đồng một cụm từ thành một từ. Cách gọi này vừa dài dòng, vừa sai ngữ pháp, vừa thừa từ. Đáng lẽ chỉ cần thay chữ “Chánh, Trưởng” bằng chữ phó là xong, đằng này lại để nguyên vậy, thêm từ phó vào phía trước cụm từ, thành ra đọc thấy ngờ ngợ, khó phân định ngữ nghĩa. Có người còn đùa: “Cấp Phó nhưng chỉ huy cấp trưởng nên gọi là Phó chỉ huy trưởng”!?

Chúng ta nên hiểu rằng, những từ chỉ chức vụ đã bao hàm thứ bậc khác với những cụm từ chỉ chức vụ có nêu cụ thể thứ bậc. Ở trường hợp cụm từ có nêu thứ bậc trưởng, chánh thì chỉ việc thay đổi từ đó bằng từ chỉ thứ bậc khác (phó) là hợp lý. Không nên trong một chức vụ mà dùng cả hai từ chỉ thứ bậc một lúc.

Việc sử dụng tiếng Việt chuẩn xác, đúng ngữ pháp, đúng ngữ nghĩa sẽ góp phần giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, nhất là trong văn bản hành chính.

Thân Nguyễn Luận