60 năm Hiệp ước Rome: Còn chăng "sự đoàn kết trong đa dạng" của EU?

Những ngày này, các nước châu Âu đang tích cực chuẩn bị cho dịp lễ kỷ niệm 60 năm ngày ký các Hiệp ước Rome tạo nền móng cho Liên minh châu Âu (EU) ngày nay (25-3-1957 – 25-3-2017). Đây là một sự kiện có ý nghĩa đặc biệt, bởi nó diễn ra trong bối cảnh chưa bao giờ các giá trị mà Liên minh châu Âu vẫn hằng theo đuổi lại phải đối mặt với những thử thách lớn như hiện nay.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Jean-Claude Juncker ngày 23-2 đã kêu gọi hướng tới một EU đa dạng trong các mức độ hòa nhập, để đối phó với cuộc khủng hoảng làm chấn động 28 nước thành viên, sau khi cử tri Anh bỏ phiếu quyết định rời khỏi "mái nhà chung" này.

Các nhà lãnh đạo châu Âu nhóm họp tại Rome năm 1957, cuộc họp đặt nền móng cho EU sau này. (Ảnh: Nghị viện châu Âu EP)

Trong bài phát biểu "Châu Âu: một tầm nhìn tương lai" tại Đại học Louvain-la-Neuve của Bỉ, Chủ tịch EC thừa nhận vào thời điểm này "chúng ta không thể làm tất cả mọi thứ cùng cấp độ như nhau".

Theo ông, tinh thần này sẽ được áp dụng trong những ngày tới, khi EC công bố Sách trắng trước Hội nghị thượng đỉnh EU vào ngày 25-3 tại Rome (Italy), đúng dịp kỷ niệm lần thứ 60 Hiệp ước thành lập EU. Hội nghị thượng đỉnh lần này sẽ gồm 27 nước tham dự mà không có Anh. Đây có thể coi là sự kiện biểu trưng trong thời điểm EU đang bị chấn động bởi nhiều cuộc khủng hoảng.

Trước đó, tại hội nghị EU diễn ra hồi cuối năm ngoái tại Maastricht (Hà Lan), ông Juncker cũng đã chỉ ra ý tưởng về một q​uỹ đạo đa dạng cho các nước châu Âu, mong muốn hòa nhập ở các dạng thức khác nhau. Theo Chủ tịch EC, nên hình dung lục địa là một vòng tròn đồng tâm, mà ở đó các nước có thể không bắt buộc phải chia sẻ tham vọng với những nước khác. Ví dụ điển hình là Khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) chỉ có 19 nước trong tổng số 28 nước thành viên EU.

Ý tưởng về một EU với nhiều mức độ hòa nhập khác nhau đã là chủ đề cho các cuộc thảo luận diễn ra từ nhiều năm nay trong EU và giờ đây nó lại càng trở nên nóng hơn, sau sự kiện Brexit.

Ngày 25-3-1957, Pháp, Đức, Italy, Hà Lan, Bỉ và Luxembourg đã ký một hiệp ước tại Rome, thành lập nên Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC), còn được gọi là Thị trường chung (Common Market). Đi vào hoạt động chỉ chưa đầy 1 năm sau đó, từ tháng 1-1958, có thể nói, EEC là một bước tiến quan trọng trong phong trào liên minh kinh tế và chính trị của châu Âu.

60 năm sau đó, số lượng thành viên của cộng đồng này đã tăng từ 6 lên 28 quốc gia trải dài cả Đông và Tây Âu. Tuy nhiên, cùng với sự lớn mạnh không ngừng này, Liên minh châu Âu cũng đang phải trải qua một thời kỳ khó khăn, với những thách thức được xem là lớn nhất trong 60 năm tồn tại của mình.

Cuộc khủng hoảng nhập cư chưa từng có kể từ sau chiến tranh thế giới thứ 2 đã buộc nhiều nước phải ngừng thực hiện các quy định của Không gian tự do đi lại Schengen, trong khi các nhà lãnh đạo EU không thể thống nhất được với nhau về việc làm thế nào để chia sẻ gánh nặng của cuộc khủng hoảng này.

Nền kinh tế EU cũng đang đi theo chiều hướng xấu với tỉ lệ thất nghiệp cao trong giới thanh niên ở Nam Âu và cuộc khủng hoảng nợ Hy Lạp vẫn đang đe doạ khu vực đồng tiền chung châu Âu.

Việc Anh rời EU là một đòn giáng mạnh khiến EU bị mất đi một thành viên chủ chốt và điều đó làm liên minh này bị suy yếu.

Điều đáng sợ hơn chính là hiệu ứng Domino.

Trong khuôn khổ các hoạt động kỷ niệm 60 năm ngày ký Hiệp ước Rome, tại địa điểm có ý nghĩa này đã diễn ra cuộc gặp mặt của những người yêu mến và luôn đấu tranh cho các giá trị của Liên minh châu Âu. Tất cả đều là những người từng và sắp theo học chương trình trao đổi sinh viên Eramus, một trong những biểu tượng đoàn kết của EU được thành lập cách đây đúng 30 năm, song lại đang đứng trước nguy cơ biến mất.

EU đang phải đứng trước một cuộc khủng hoảng chưa từng có khi làn sóng phản đối hội nhập lan rộng. (Ảnh: SCMP)

Phát biểu tại cuộc gặp, Bộ trưởng Italy phụ trách vấn đề Liên minh châu Âu Sandro Gozi, từng là sinh viên Eramus tại Paris trong những năm 1990 hy vọng chương trình sẽ vẫn được tiếp tục và đây sẽ là minh chứng tốt nhất cho sự đoàn kết của EU. Bà nói: “Tôi hi vọng EU sẽ sớm thoát khỏi tình cảnh hiện nay. Bởi nếu không trong 30 năm nữa, châu Âu sẽ tiếp tục phân rã và trên thực tế tiến trình này cũng đã bắt đầu. Nếu châu Âu đưa ra lựa chọn chính trị đúng đắn, trước mắt tôi sẽ là một châu Âu phát triển bền vững, một châu Âu liên hiệp và tích cực trên thế giới”.

Thổ Nhĩ Kỳ  là một trong những quốc gia mới nhất tham gia vào chương trình Eramus. Baris Katas, một sinh viên 22 tuổi đã bày tỏ hy vọng EU sẽ tiếp tục là “biểu tượng của sự đoàn kết trong đa dạng”. “Đối với tôi, châu Âu là một điều gì đó phát triển không ngừng, chứ không dậm chân tại chỗ, đó là một liên minh luôn vận động, thay đổi và thích ứng với  thời kỳ mới” - Baris Katas chia sẻ.

Song trong một năm có nhiều nguy cơ lớn về chính trị này, lễ kỷ niệm 60 năm Hiệp ước Rome được đánh giá là một trong những sự kiện quan trọng có ý nghĩa đối với tương lai EU. Lễ kỷ niệm này có tầm quan trọng về mặt chính trị bởi nó diễn ra cùng với bước ngoặt đầu tiên cho mối liên kết châu Âu thời hậu chiến, đó là việc nước Anh rời EU.

Điều này sẽ khiến toàn EU phải thêm quyết tâm dồn hết nỗ lực để biến lễ kỷ niệm này thành một sự kiện tập hợp những thành viên còn lại.

Dương Hà (Theo VOV, Vietnam+)