Chiến lược gây sức ép của Mỹ với NATO: Phá vỡ hay đổi mới liên minh?

Chiến lược gây sức ép

Ngày 29-6, Thủ tướng Bỉ Charles Michel cho biết, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã viết thư nhắc nhở 8 thành viên châu Âu của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) tuân thủ các cam kết về chi tiêu cho quốc phòng.

Ông Trump đã nhiều lần chỉ trích các đồng minh NATO vì không thực hiện cam kết đưa ra năm 2014 là dành 2% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) cho quốc phòng, đồng thời cáo buộc những nước này đẩy cho Mỹ đảm nhiệm gánh nặng không công bằng trong việc bảo vệ châu Âu.

Chưa đầy hai tuần trước khi Hội nghị thượng đỉnh NATO nhóm họp tại Brussels, ông Trump đã viết thư riêng cho 8 quốc gia đồng minh châu Âu để nhắc nhở họ thực hiện cam kết. Theo một nguồn tin ngoại giao, 8 nước châu Âu nhận được thư của Tổng thống Mỹ là Bỉ, Italy, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Luxembourg, Na Uy, Hà Lan và Đức. Trước đó, ông Trump đã viết một bức thư tương tự cho Canada để bày tỏ "sự thất vọng ngày càng tăng của Mỹ" khi mà chính các đồng minh then chốt như Canada đã không tăng cường chi tiêu quốc phòng như đã hứa.

Hiện tại, Mỹ chiếm gần 72% tổng chi tiêu quốc phòng của NATO và mới chỉ có 3 nước châu Âu đạt mức chi 2% GDP cho quốc phòng là Anh, Hy Lạp và Estonia.

Nhà Trắng đã từ chối bình luận bức thư của ông Trump, tuy nhiên hãng tin CNN dẫn lời người phát ngôn của Hội đồng An ninh quốc gia Mỹ cho biết: “Tổng thống luôn giữ vững cam kết với các đồng minh như ông nhiều lần khẳng định. Tổng thống cũng bày tỏ rõ quan điểm rằng các đồng minh nên chung vai gánh vác một cách công bằng gánh nặng quốc phòng, an ninh và nỗ lực nhiều hơn nữa trong các lĩnh vực ảnh hưởng đến họ”. Trước đó, tại Hội nghị Thượng đỉnh NATO tại xứ Wales (Anh) năm 2014, các thành viên trong khối đã cam kết chi 2% GDP  cho quốc phòng, tuy nhiên Tổng thống Trump nhiều lần phàn nàn rằng đồng minh đã không hoàn thành cam kết này.

Tổng thống Donald Trump. (Ảnh: EFE-EPA/TTXVN)

Bức thư của Tổng thống Donald Trump được đưa ra trong bối cảnh Bộ Quốc phòng Mỹ đang đánh giá chi phí của 35.000 binh sĩ Mỹ đang đồn trú tại Đức, sau khi ông Trump tỏ ra quan ngại về việc Mỹ đang phải bỏ ra chi phí lớn để duy trì lực lượng này. Được tiến hành từ hồi đầu năm nay, bản đánh giá đã gây lo ngại đối với các đồng minh của Mỹ.

Phá vỡ hay đổi mới?

Câu hỏi đặt ra với các nhà quan sát chính sách đối ngoại và chuyên gia ở cả hai đầu Đại Tây Dương là Tổng thống Donald Trump đang cố gắng thực hiện điều gì sau chính sách cứng rắn và những lời lẽ gay gắt của ông.

Theo Martin Kettle, cây bút chuyên phân tích mảng chính trị của tờ Guardian, những lời lẽ trong thư cho thấy ông Trump thực sự bất bình, thậm chí không muốn duy trì liên minh NATO và ít quan tâm đến quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương. Tại Hội nghị Thượng đỉnh G7 diễn ra vào tháng 6, ông Trump cho rằng “NATO cũng tồi tệ như Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) và Mỹ đang phải tiêu tốn quá nhiều cho cả khối liên minh lẫn thỏa thuận này”. Sau phát biểu trên, Tổng thống Trump đã nhận được nhiều ý kiến phản hồi cho rằng ông đang phá vỡ cam kết hỗ trợ lâu dài cho liên minh.

Trong suốt thời gian lên nắm quyền, từ tháng 1-2017 đến nay, Tổng thống Donald Trump đã đảo ngược nhiều chính sách ngoại giao của các chính phủ tiền nhiệm như quyết định rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran, chuyển đại sứ quán đến Jerusalem, rút khỏi Hiệp định TPP, Hiệp định NAFTA. Và NATO cũng không thể thoát khỏi những định kiến từ nhà lãnh đạo Mỹ. Vào tháng 5-2017, Tổng thống Trump đã không ủng hộ điều 5 của NATO về quyền phòng vệ tập thể, quy định một cuộc tấn công vào đồng minh là cuộc tấn công vào toàn bộ liên minh.

Trước những lo ngại nêu trên, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo lên tiếng biện minh, những gì Tổng thống Trump muốn là một sự tái thiết. Theo nhà ngoại giao Mỹ, Tổng thống Trump luôn khẳng định tầm quan trọng trong vai trò dẫn đầu của Mỹ và sẵn sàng hủy bỏ hoặc sửa chữa những thỏa thuận khiến nước Mỹ và người dân Mỹ bị bất lợi. Ngoại trưởng Pompeo nhấn mạnh, mục tiêu của Mỹ là cải cách những quy tắc “thiếu công bằng”. Tuần trước, Trợ lý ngoại trưởng Mỹ Wess Mitchell cho biết, cách tiếp cận của ông Trump với các đồng minh nhằm mục đích tạo ra “sự đổi mới chiến lược”, cuối cũng sẽ dẫn đến việc củng cố mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương.

Nhận định về vấn đề này, phát biểu với hãng tin Sputnik, ông Timofei Bordachev - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu quốc tế và toàn châu Âu cho rằng, mục tiêu của ông Trump không phải là phá hủy Liên minh châu Âu hay NATO, chỉ là ông không quan tâm đến các tổ chức này nhiều như những người tiền nhiệm.

Nordenman, chuyên gia Hội đồng Atlantic cho biết: “Mặc dù Tổng thống Trump rất đúng khi hối thúc các đồng minh chi tiêu nhiều hơn cho quốc phòng nhưng Mỹ sẽ không vì một mâu thuẫn nhỏ mà khiến NATO tan vỡ bởi NATO là đồng minh của Mỹ và Mỹ là quốc gia dẫn đầu khối này”. Nếu Mỹ từ bỏ vai trò của mình thì NATO – một tổ chức quốc phòng mạnh mẽ được tạo ra vào năm 1949, với vai trò đảm bảo an ninh và ngăn chặn chiến tranh tại châu Âu sẽ không còn là tổ chức chính trị, quân sự, mạnh mẽ và đáng tin cậy nữa.

Hồng Hà (Theo VOV, TTXVN)