Trương Vĩnh Ký và những đóng góp vào tiến trình phát triển của văn hóa dân tộc

Trương Vĩnh Ký (1837 – 1898) đọc và nói giỏi 15 ngôn ngữ phương Tây và 11 ngôn ngữ phương Đông, được giới học thuật xếp vào danh sách 18 nhà bác học đương thời của thế giới. Ông đã để lại 118 tác phẩm lớn nhỏ, kể cả tiếng Việt, tiếng Pháp và tiếng Hán, không kể những di cảo dang dở. Điều đó chứng tỏ ông có một sức làm việc không biết mệt mỏi và một tri thức uyên bác, bách khoa.

Trương Vĩnh Ký sinh ngày 6 tháng 12 năm 1837 tại ấp Cái Mơn, xã Vĩnh Thành, tổng Minh Lý, huyện Tân Minh, phủ Hoàng An, tỉnh Vĩnh Long (nay thuộc huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre). Trương Vĩnh Ký thuở nhỏ học chữ nho, chữ La-tinh, rồi được chuyển qua học ở trường Pinhalu (Campuchia). Năm 1851 – 1858, ông học ở Chủng viện Pinang (Malaysia), trung tâm đào tạo linh mục cho các nước Đông Nam Á. Trong quá trình học tập, ông tỏ ra "có khả năng thu nhận khác thường" các tri thức khoa học tự nhiên cũng như xã hội. Về nước, tháng 2-1859, ông được giám mục Lefèbre giới thiệu làm thông ngôn cho bộ chỉ huy Pháp ở Nam Kỳ. Năm 1863, ông làm phiên dịch cho phái đoàn Phan Thanh Giản sang Pháp để “chuộc đất”. Năm 1868, Trương Vĩnh Ký làm chủ bút Gia Định báo và tờ An Nam chính trị xã hội. Năm 1876, khi Paul Bert sang làm Toàn quyền Đông Dương, ông làm cố vấn cho vua Đồng Khánh, được cử vào Viện Cơ mật của Nam triều. Paul Bert mất đột ngột, Trương Vĩnh Ký bị bọn thực dân bỏ rơi. Ông về nhà ở Chợ Quán (Sài Gòn), viết sách nghiên cứu, làm báo, dạy ở trường Hậu Bổ, sống trong cảnh túng bấn, bệnh tật cho đến cuối đời với tâm trạng buồn nản.

Toàn bộ những công trình biên soạn của ông - kết quả của 40 năm miệt mài lao động – đã có những đóng góp nhất định cho một số ngành khoa học đương thời, nhất là với khoa ngôn ngữ học và khoa lịch sử. Riêng đối với văn học dân tộc và văn học Nam Bộ nói riêng, ông đã góp một phần có ý nghĩa trong việc sưu tầm, biên soạn, phiên âm với một ý thức trân trọng một loạt tác phẩm như Truyện Kiều, Lục Vân Tiên, Đại Nam quốc sử diễn ca, Hịch Quản Định, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Trung nghĩa ca, Gia Định thất thủ vịnh, Chuyện đời xưa nhón lấy những chuyện hay và có ích, Chuyện khôi hài...

Trong bước giao lưu buổi đầu giữa hai nền văn minh phương Tây và phương Đông ở Việt Nam, trong hoàn cảnh khó khăn thiếu thốn phương tiện, tài liệu mà làm được như vậy quả là một điều đáng trân trọng và khâm phục. Việc làm của ông còn là một đóng góp có ý nghĩa, nhất là về mặt nghiên cứu văn bản học sau này. Mặc dù hoạt động của Trương Vĩnh Ký không thoát khỏi quan điểm "tùy thời" của tác giả lúc bấy giờ, nhưng công bằng mà xét, toàn bộ những công trình nghiên cứu, biên soạn kể cả sách dịch hay phiên âm, với một khối lượng đồ sộ đã toát lên một tình yêu quê hương, đất nước, ý thức quý trọng vốn văn hóa dân tộc. Những công trình đó có giá trị tích cực đối với nhiều ngành khoa học hiện nay.

Với cách quan sát và diễn đạt tinh tế, dễ hiểu, Trương Vĩnh Ký là một trong số tác giả Nam Bộ viết văn xuôi bằng chữ quốc ngữ đầu tiên, có đóng góp vào tiến trình phát triển của văn học dân tộc. Bình luận về vấn đề này, ông Vũ Ngọc Phan, tác giả quyển Nhà văn hiện đại, viết: "Ông có cái óc của nhà bác học, vì ngay trong ông đã để ý tìm tòi đối với những điều trông thấy, ông không chịu chỉ biết qua loa mà muốn biết đến tận nơi, tận chốn”.

(Theo bentre.gov.vn)