Tìm được mộ liệt sĩ từ một bài thơ

Bắt nguồn từ những sự việc hết sức tình cờ, bài thơ “Kết nghĩa với người dưới mộ” của tác giả Cảnh Giang (Bố Trạch, Quảng Bình) mang lại một kết quả bất ngờ: giúp gia đình tìm được mộ của một liệt sĩ.

Cảnh Giang nguyên là Hiệu trưởng Trường THCS Lưu Trọng Lư (Hạ Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình). Anh rất mê làm thơ và là hội viên Hội Văn học - Nghệ thuật tỉnh Quảng Bình. Trước khi Cảnh Giang về hưu, Đảng ủy xã Thanh Trạch (Bố Trạch, Quảng Bình) mời anh tham gia viết Lịch sử Đảng bộ xã nhà. Tìm hiểu giai đoạn chống Mỹ, anh ghi lại một cách chi tiết sự kiện ngày 13-1-1973, máy bay Mỹ thả bom xuống khu vực xóm Dừa thuộc địa phận xã Thanh Trạch, làm chết 156 người, trong đó có 11 người dân địa phương và 145 người là thanh niên xung phong (TNXP), công nhân, bộ đội đang tham gia bốc chuyển hàng hóa ở cảng Gianh. Ở Nghĩa trang Liệt sĩ Nam Gianh hiện có 120 ngôi mộ vô danh, phần lớn là những TNXP, công nhân, bộ đội hy sinh vào cái ngày thảm khốc ấy. Vốn cẩn thận, sau khi viết xong chương nói về vụ thảm sát, anh phô-tô thành nhiều bản để lấy ý kiến tham khảo của đảng viên và quần chúng nhân dân địa phương.

Trong một đám cưới, tình cờ nhà thơ Cảnh Giang ngồi cạnh ông Nguyễn Chương. Qua cuộc trò chuyện ngắn ngủi, anh mới biết trong số TNXP hy sinh hôm ấy, có chị Đặng Thị Chốc quê ở Hải Hưng đã từng ở trọ trong nhà ông Chương. Sau vụ ném bom, khi đi tìm kiếm các tử thi, bố ông Chương đã nhận dạng ra chị, mặc dù đầu chị mất đi một mảng tóc và cụt mất một chân. Vì thế, khi cải táng vào nghĩa trang, chị Chốc là người duy nhất trong số TNXP hy sinh hôm đó được khắc tên. Ông Chương kể rằng trước khi lên đường, chị Chốc có nói với mẹ: “Con ra đi lần này không hẹn ngày trở lại. Nếu con không về thì mẹ cứ lấy ngày hôm nay làm ngày giỗ của con”. Chị Chốc nói với gia đình ông Chương là nhà chị chỉ có hai mẹ con. Câu chuyện về người nữ TNXP này đã làm cho nhà thơ Cảnh Giang nảy ý định nhận liệt sĩ Đặng Thị Chốc làm em gái kết nghĩa, vì anh đinh ninh đã 36 năm trôi qua, mẹ chị chắc cũng đã mất, chị không còn một ai thân thích. Nhà thơ nhận liệt sĩ Đặng Thị Chốc làm em gái. Đêm hôm ấy, anh không sao chợp mắt và đã viết gần như một mạch bài thơ “Kết nghĩa với người dưới mộ”:

Em bây giờ là em gái của anh
Dẫu muộn màng nhưng phần đời còn lại 
Một chút sẻ chia những gì mãi mãi
Chút ân tình đỡ lạnh chốn âm cung

Mới biết em cô gái nhỏ Hải Hưng
Tạm biệt quê hương em lên đường
                                            cứu nước
Em nằm lại với quê anh hơn ba mươi
                                           năm trước
Cùng hàng trăm ngôi mộ vô danh

Ôi ! Bạo tàn ngọn lửa chiến tranh
Thiêu cháy tuổi xuân một thời con gái
Em hẹn mẹ : Con không ngày trở lại
Ngày giỗ của con là ngày con ra đi

Em hóa thân vào đất nước khắc ghi
Em hóa thân cho mùa xuân mãi mãi
Cho trai gái quê anh ngọt ngào hoa trái
Rì rào sông Gianh ru em ngủ ngon lành

Em không còn người thân, em sẽ có anh
Có Tổ quốc và trời xanh trên nấm mộ
Anh thay mẹ lo cho em ngày giỗ
Có hương hoa, tư trang đủ em dùng

Và từ nay giữa nghĩa trang chung
Có tình yêu cho muôn ngàn ngôi mộ
Em ấm lòng hơn: Anh trai mình đến đó
Một chút tình cùng sông núi GHI ƠN !

Anh vừa viết vừa khóc. Nước mắt anh đẫm ướt cả trang bản thảo. Bài thơ được anh mang vào tận Đồng Hới gửi cho tòa soạn Báo Quảng Bình. Chưa đến một tuần anh đã thấy bài thơ “Kết nghĩa với người dưới mộ” của mình in trên mặt báo. Từng được in khá nhiều thơ nhưng chưa bao giờ anh xúc động như khi cầm trên tay tờ Báo Quảng Bình in bài thơ này. Bia mộ liệt sĩ Đặng Thị Chốc chỉ ghi quê Hải Hưng nên anh không thể gửi tờ báo Quảng Bình có in bài thơ của mình về quê hương chị. Hải Hưng là hai tỉnh Hải Dương và Hưng Yên sáp nhập lại. Đâu là quê hương của Đặng Thị Chốc? Hải Dương hay Hưng Yên? Có người gợi ý, anh tìm đọc cuốn Huyền thoại TNXP, do NXB Thông tấn xã Việt Nam ấn hành tháng 7 - 2009. Ở mục Danh sách TNXP cứu nước của tỉnh Hải Dương không ngờ có tên liệt sĩ Đặng Thị Chốc - TNXP, đại đội 283, quê xã Cổ Dũng, huyện Kim Thành. Vô cùng mừng rỡ, ngay lập tức anh gửi tờ Báo Quảng Bình có in  bài thơ “Kết nghĩa với người dưới mộ” ra cho Đảng ủy, chính quyền xã Cổ Dũng, Nhờ đó,  gia đình liệt sĩ Đặng Thị Chốc đã tìm được và đưa hài cốt của chị trở về quê nhà. Thì ra liệt sĩ Đặng Thị Chốc còn có một anh trai và hai chị gái. Câu chị nói  nhà chỉ có hai mẹ con là với nghĩa anh trai đi bộ đội, hai chị đi lấy chồng, nhưng bố ông Chương lại hiểu là gia đình chỉ có hai mẹ con. Nếu không có chi tiết hiểu nhầm của bố ông Chương chưa chắc đã có bài thơ “Kết nghĩa với người dưới mộ”. Bài thơ đã được bà con xã Cổ Dũng chép thành nhiều bản, chuyền nhau đọc. Nhờ bài thơ mà liệt sĩ Đặng Thị Chốc gặp lại quê hương gia đình sau gần bốn mươi năm xa cách. Đó là cái cơ duyên hiếm có,  là niềm hạnh phúc lớn lao của người làm thơ.