Vọng lời non nước trên "con đường Bác mới đi qua"

nhớ Bác

Đêm Trường Sơn

Chúng cháu nhìn trăng, nhìn cây

Cảnh về khuya như vẽ…

Bâng khuâng chúng cháu nghĩ

Bác như đã đến nơi này.

Đêm Trường Sơn

Chúng cháu nghe tiếng suối

Trong như tiếng hát xa

Chúng cháu ngỡ như từ Pác Bó

Suối về đây ngân nga

Bỗng chúng cháu bồn chồn

Thương nhớ Bác

Rừng khuya đã dậy tiếng gà.

Súng trĩu nặng vượt dốc cao ngàn thước

Đường Trường Sơn

                           chúng cháu dồn chân bước

Con đường Bác mới đi qua.

                                                      Trường Sơn, 1972

Nguyễn Trung Thu

Nhà thơ Nguyễn Trung Thu viết bài thơ “Đêm Trường Sơn nhớ Bác” trong một đêm rất khuya năm 1972 trên đường Trường Sơn. Bồi hồi nằm trong căn hầm ngột ngạt và không sao ngủ được, không gian ngoài kia vằng vặc ánh trăng chiếu sáng khắp núi rừng tĩnh lặng. Hình ảnh Bác Hồ, vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc và bài thơ “Cảnh khuya” được Người viết trong cuộc kháng chiến chống Pháp bất chợt hiện về, xao động tâm tư, Nguyễn Trung Thu lấy lòng bàn tay mình và ghi trên ấy những dòng thơ đầu tiên trào dâng tha thiết, để rồi sáng hôm sau thì thi phẩm hoàn thành. Nhạc sĩ Trần Chung đọc được bài thơ trên Báo Nhân Dân, ngay lập tức những nốt nhạc đầu tiên ra đời, hân hoan và đậm chất tráng ca từ đó đến giờ.

Bài thơ hay và xúc động tâm hồn người đọc trước hết là nhờ ở tình cảm chân thành của người viết. Năm 1972, khi tác giả viết bài thơ này, Bác Hồ đã đi xa, cả dân tộc Việt Nam đang bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ vô cùng cam go và khốc liệt. Thế nhưng, xuyên suốt toàn bộ thi phẩm, hình ảnh Bác vẫn hiện về sống động qua những vần thơ tức cảnh sinh tình từ núi rừng Pác Bó năm xưa, đồng thời trong hiện tại, Người vẫn như đồng hành cổ vũ toàn quân, toàn dân vững bước tiến lên, giành lại độc lập cho Tổ quốc. Chính cảm xúc chân thành và tự nhiên ấy, vô hình trung bài thơ lại tạo nên một tứ thơ thật mới mẻ và dễ làm lay động lòng người.

Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đài quan sát trận đánh mở màn của bộ đội ở Đông Khê trong Chiến dịch Biên giới (1950). Ảnh tư liệu

Bài thơ mở đầu thật khơi gợi qua không gian Trường Sơn vằng vặc ánh trăng vàng. Giống như năm 1948, nơi Pác Bó hùng vĩ, có lẽ cảnh vật về khuya đêm ấy cũng đẹp “như vẽ” thế này. Quả thật, chính phút giây hiện thực sống động và kỳ diệu ấy, niềm bâng khuâng của người lính Nguyễn Trung Thu thầm nghĩ “Bác đã đến nơi này” là một liên tưởng thú vị, góp phần tạo nên cấu tứ cho toàn bộ bài thơ: Đêm Trường Sơn/Chúng cháu nhìn trăng, nhìn cây/Cảnh về khuya như vẽ…/Bâng khuâng chúng cháu nghĩ/Bác như đã đến nơi này.

 Vậy là không có Bác mà vẫn như thấy Bác, Người cách xa vẫn lồng lộng bóng Người. Cảnh vật từ thơ Bác dội vào tâm tưởng trong đêm hành quân để rồi òa vỡ thành những dòng cảm xúc trào dâng tha thiết. Những câu thơ thật tự nhiên, không tô vẽ nhưng đậm sắc thái trang nghiêm và giàu vẻ đẹp suy tư. Chất thơ tự do ở khổ thơ đầu tràn xuống khổ hai thành nỗi nhớ vọng về từ núi rừng Việt Bắc: Đêm Trường Sơn/Chúng cháu nghe tiếng suối/Trong như tiếng hát xa/Chúng cháu ngỡ như từ Pác Bó/Suối về đây ngân nga/Bỗng chúng cháu bồn chồn/Thương nhớ Bác/Rừng khuya đã dậy tiếng gà.

Không chỉ có vầng trăng mênh mang tỏa sáng, “tiếng suối trong như tiếng hát xa” từ bài thơ “Cảnh khuya” của Bác cũng hiện về và chảy ngân nga qua mạch cảm xúc của chủ thể trữ tình tác giả. Cảm xúc ấy thật trong trẻo, vẫy gọi tự nhiên và hết sức thiêng liêng qua nỗi nhớ về Người. Tiếng suối từ núi rừng Pác Bó của hai mươi bốn năm trước giờ vẫn về đây giữa Trường Sơn khói lửa. Cảm xúc và hình tượng thơ nhờ thế đẹp lãng mạn và bay bổng. Các từ xưng hô “chúng cháu” được lặp lại nhiều lần vừa thân tình, ấm áp vừa kính cẩn, thiêng liêng. Nhờ đó, tấm lòng nhớ Bác, thương yêu và kính trọng Bác mới da diết làm sao. Hình tượng tiếng gà gáy thức giữa rừng khuya như giục giã gọi bình minh hay đó là bản hòa âm của đất trời, tạo vật để nâng tứ thơ lên một tầm triết lý sâu sắc về lẽ sống, về khát vọng hòa bình và chiến thắng tất yếu trong công cuộc kháng chiến cứu quốc vĩ đại của dân tộc Việt Nam.

Đến ba dòng thơ cuối bài, nhịp thơ được trải dài như thể cả đoàn quân đang nối dài vô tận; khắc họa hình ảnh những người lính trẻ vượt dốc, trèo đèo băng băng tiến về phía trước. “Con đường Bác mới đi qua” hóa thành ánh sáng của niềm tin mãnh liệt, là hồi còi xung trận và lý tưởng vẫy gọi cho trùng trùng những đoàn quân giữa núi rừng Trường Sơn hùng vĩ vững vàng trong bom đạn hiểm nguy, tất cả cùng dồn chân bước: “Súng trĩu nặng vượt dốc cao ngàn thước/Đường Trường Sơn chúng cháu dồn chân bước/Con đường Bác mới đi qua”.

Bài thơ “Đêm Trường Sơn nhớ Bác” nhìn một cách tổng thể thật giản dị về ngôn ngữ, hình ảnh thơ chân thật và hầu như không có bóng dáng của sự trau chuốt kỹ thuật, tưởng chừng đó chỉ là những ghi chép hồn nhiên và đầy xúc động qua nỗi nhớ về Bác của nhà thơ Nguyễn Trung Thu. Song đã vượt lên trên tất cả, thi phẩm neo lại giữa lòng người đọc suốt hơn 50 năm qua là nhờ vào cảm xúc chân thành cất lên từ trái tim người lính giữa một đêm Trường Sơn hành quân nhớ Bác. Điều đặc biệt, chính tứ thơ “con đường Bác mới đi qua” đã tạo thành lời giục giã thiết tha và mãnh liệt, trở thành biểu tượng sống động cho khát vọng hòa bình và quyết tâm chiến thắng kẻ thù của cả dân tộc Việt Nam “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”.

Lê Thành Văn