Gỏi cá mòi sông Thu

Hằng năm, vào dịp tháng Hai âm lịch, người dân xứ Quảng làm ăn xa từ các vùng, miền trong cả nước đều lũ lượt kéo về làng Thu Bồn, xã Duy Tân (Duy Xuyên, Quảng Nam) để tham dự Lễ hội Bà Thu Bồn và thưởng thức các món ăn mang đậm nét hồn quê hương xứ sở.

Lễ hội Bà Thu Bồn với các tiết mục như: rước nước, tế Bà, thi làm bánh dâng Mẹ Thu Bồn, thi đua ghe trên sông Thu, thi hát dân ca, hò khoan đối đáp... nhằm cầu mong quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa trong đời sống nông nghiệp ở một vùng quê sông nước, thể hiện tinh thần đoàn kết các dân tộc Chăm, Cơ tu, Kinh…trong khu vực. Sau đó, người dự lễ hội sẽ được thưởng thức các món ăn truyền thống chỉ có làng Thu Bồn mới có như món gỏi cá mòi sông. Món ăn khoái khẩu, khiến người ta nhớ đời.

Trên sông Thu Bồn, đoạn chảy qua xã Duy Tân, nhất là ở làng Thu Bồn, từ sau Tết đến hết tháng 6 (âm lịch), cá mòi nô nức về đây hội tụ, nổi đầy mặt sông. Các  ngư dân tổ chức đơm đó, đặt nò để bắt cá, dụ cá. Có những năm cá nhiều, mỗi ngày, mỗi gia đình bán vài tạ cá; thậm chí, có mùa nhiều gia đình phải làm mắm, hoặc phơi khô để ăn và bán cho bà con trong những ngày mưa gió.

Để làm món gỏi, lựa cá lớn vừa vừa, xương tuy nhiều nhưng mềm,  chặt bỏ đầu, đuôi, các vây, moi bỏ ruột, đánh sạch vẩy, rửa sạch để ráo, dùng dao bén tách thân làm hai và xắt từng miếng nhỏ rồi đem ướp với gừng, riềng, tỏi băm nhuyễn và thính. Thính riềng hơn hẳn những loại thính thường ở chỗ vừa làm cho thịt cá khô ráo, lại vừa ướp thơm và khử khuẩn cho cá. Trước khi ướp, cá được ép lấy nước để làm ráo cá và lấy nước cốt này  đun sôi hòa thêm với nước mắm, ớt, bột năng, bột ngọt. Khi dọn ăn, trộn thêm mè và đậu phộng rang giã nhỏ vào nước chấm.

Gỏi cá mòi ăn kèm với các loại rau rừng và  một số rau quen thuộc như đinh lăng, tía tô, ngò tàu, xà lách, chuối chát, xoài chua..., song làm nên đặc trưng của món này phải kể đến các loại rau rừng "chủ lực", được hái từ vùng rừng núi thượng nguồn sông Thu, khi trời còn mờ sương mới bảo đảm tươi non và giữ nguyên mùi vị. Có hai cách ăn gỏi cá mòi: hoặc thịt cá đã ướp với rau các loại được cuốn bánh tráng mỏng và chấm nước chấm, ăn thêm với bánh tráng nướng; hoặc chỉ việc trộn cá đã ướp với rau và nước chấm vào một tô, cứ thế mà “lùa” khi nào “đã đời” mới thôi. Khi ăn, gắp một chiếc lá rừng lớn  thêm một nhúm lá thái nhỏ, vài miếng thịt cá  lấm tấm thính riềng vàng rộm, cuộn lại và chấm vào bát nước chấm và… nhai…, nhai nửa chừng, “đệm” thêm miếng bánh tráng nướng vàng ươm, dòn tan trong miệng. Thịt cá ngọt mát, nước chấm đậm bùi, vị riềng ớt cay thơm, quyện với hương vị các loại lá “hương rừng cỏ nội” kèm thêm miếng chuối xanh chan chát, miếng khế chua … như ngấm vào chân răng, đầu lưỡi. 

Cùng với món gỏi cá mòi sông Thu, còn các món dân dã chế biến từ cá mòi nơi đây như: mì Quảng nhân cá mòi um, ram cá mòi, chả cá mòi chiên, cá mòi nướng… Tất cả phối hợp với nhau tạo nên một “gu” ẩm thực độc đáo, chỉ có của người  dân sông Thu - xứ Quảng.