Đối phó với tình trạng khô hạn trong mùa khô 2016-2017 ở Tây Nguyên

Theo quy luật, mùa khô hằng năm ở Tây Nguyên kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau với đặc trưng thời tiết chủ yếu là khô, lạnh và có thể có sương giá ở một số nơi trong thời kỳ đầu mùa; nóng, khô cùng với sự xuất hiện của một vài đợt gió Tây khô nóng, hoặc một số trận dông nhiệt, có khi có mưa đá trong thời kỳ cuối mùa. Tổng lượng mưa trong toàn mùa khô chỉ chiếm khoảng từ 5 - 15% tổng lượng mưa cả năm, trong đó chủ yếu là đóng góp lượng mưa do ảnh hưởng của không khí lạnh tăng cường mạnh hoặc bão muộn ở thời kỳ đầu mùa và dông nhiệt ở cuối mùa. Thời kỳ ít mưa nhất kéo dài liên tục từ cuối tháng 12 đến đầu tháng 3.

Bên cạnh đó, dòng chảy sông suối cũng có xu thế chung là giảm dần từ đầu mùa đến khoảng tháng 3, tháng 4 là thời điểm cạn kiệt nhất. Khan hiếm nguồn nước thường xảy ra vào thời kỳ từ tháng 1 đến tháng 4 với tổng lượng dòng chảy 3 tháng nhỏ nhất chỉ đạt từ 3 - 6% tổng lượng dòng chảy năm. Trong thời kỳ này, một số sông suối nhỏ có thể trở nên cạn kiệt hoàn toàn.

Những năm gần đây, do diện tích rừng bị mất khá lớn nên khả năng giữ nước của lưu vực giảm sút; ngoài ra, do sông, suối bị ngăn lại làm nhiều tầng, đoạn nên số sông, suối bị cạn kiệt hoàn toàn tăng mạnh. Trong những mùa khô gần đây có nhiều sông, suối có diện tích lưu vực rộng hàng trăm km², nằm ở vùng có lượng mưa năm khá phong phú nhưng vẫn bị khô cạn và hết nước.

Qua theo dõi cho thấy, hầu hết những năm ít mưa lũ trong mùa mưa thì mùa khô kế tiếp sẽ xảy ra thiếu nước nghiêm trọng, điển hình như các năm 1997, 2004 và đặc biệt là 2016. Điều này cũng dễ hiểu bởi khu vực Tây Nguyên mỗi năm có một nửa thời gian là mùa khô với tổng lượng nước mưa nhận được hằng tháng dưới 100 mm; riêng các tháng 12, 1 và 2 thì lượng mưa thường đạt dưới 10 mm, chưa đủ bù cho lượng bốc hơi bề mặt.

Tây Nguyên cũng là nơi có lượng nước mặt, nước ngầm được sinh ra chủ yếu từ nước mưa, hầu như không có lượng nước nhập vào từ các vùng lân cận, khả năng điều tiết nước tự nhiên ngày một giảm sút do rừng bị chặt phá, trong khi khả năng trữ nhân tạo không theo kịp sự gia tăng nhu cầu dùng nước nên sự thiếu hụt lượng mưa sẽ kéo theo sự thiếu hụt nghiêm trọng lượng nước trong mùa khô kế tiếp.

Đáng lo hơn là đến thời điểm cuối tháng 10 năm nay, khi mà mùa mưa đã gần kết thúc thì hầu hết các hồ chứa đều chưa thể tích đầy nước do lượng dòng chảy của sông suối hiện đang ở mức thấp hơn trung bình nhiều năm.

Theo các nhà khí tượng thủy văn nhận định, trong mùa khô năm 2016 – 2017 ở Tây Nguyên, khô hạn sẽ xảy ra trên diện rộng nhưng không gay gắt như mùa khô năm 2015 - 2016. Tháng 11 khả năng còn có mưa khá với lượng mưa và số ngày có mưa đạt xấp xỉ trung bình nhiều năm cùng thời kỳ. Khô, lạnh sẽ kéo dài khoảng từ giữa tháng 12-2016 đến tháng 2-2017, trong đó một số nơi nhiệt độ thấp nhất có thể xuống dưới 10 độ, có nơi có sương giá. Đây cũng là thời kỳ ít mưa nhất.

Đến tháng 3 và 4, khả năng có mưa rào và dông nhưng lượng mưa chưa nhiều, đồng thời nắng nóng xảy ra ở nhiều nơi. Dòng chảy sông ngòi và lượng nước mặt được đánh giá là sẽ khan hiếm ngay từ đầu vụ. Tổng lượng dòng chảy trên các sông suối ở Tây Nguyên trong toàn mùa cạn 2016 – 2017 sẽ thiếu hụt khoảng từ 10 – 40% so với trung bình nhiều năm, có thể gây nên tình trạng thiếu nước sinh hoạt và nước tưới cho cả khu vực Tây Nguyên.

Để đối phó với tình trạng khô hạn trong mùa khô năm nay, giảm thiểu  thiệt hại do thiên tai gây ra, các địa phương khu vực Tây Nguyên cần triển khai các biện pháp như: Tranh thủ khi lượng dòng chảy sông ngòi còn tương đối để tích đủ lượng nước vào các hồ chứa theo khả năng trữ của hồ trước khi sông suối cạn kiệt; xem xét khả năng cấp nước tưới của toàn bộ các công trình thủy lợi hiện có để quy hoạch hợp lý diện tích gieo trồng vụ đông xuân; tập trung nạo vét, sửa chữa, củng cố hệ thống kênh mương, gia cố hồ đập để tăng khả năng trữ nước; khảo sát, đánh giá nguy cơ khô hạn và cạn kiệt cho các vùng và hiện trạng nguồn nước có thể khai thác để có đối sách hợp lý nếu nắng hạn kéo dài.

Bên cạnh đó, cần tăng cường tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện nghiêm túc quy hoạch về diện tích, loại cây trồng ở mỗi vùng; nêu cao ý thức tiết kiệm, san sẻ cùng cộng đồng trong việc khai thác sử dụng nguồn nước, đồng thời chủ động tự tìm nguồn nước phục vụ cho sinh hoạt của bản thân và gia đình. Các địa phương cần theo dõi sát các bản tin cảnh báo, dự báo diễn biến thời tiết thủy văn và nguy cơ khô hạn, thiếu nước trong từng thời kỳ để có những định hướng chỉ đạo sản xuất phù hợp và phòng chống hạn hiệu quả.

(Đài KTTV khu vực Tây Nguyên)