CIA thừa nhận "đạo diễn" cuộc đảo chính tại Iran 1953

Theo tờ Guardian của Anh, Cục tình báo Trung ương Mỹ (CIA) vừa giải mã một tài liệu sau nhiều thập kỷ, thừa nhận đã “đạo diễn” cuộc đảo chính tại Iran cách đây 60 năm lật đổ Thủ tướng dân bầu Mohammed Mosaddeq.

 

Sự thật đúng như đồn thổi

Tài liệu mật vừa được giải mã là một phần hồ sơ nói về những việc làm bí ẩn của CIA mang tên The Battle for Iran hiện đang được bảo quản trong kho lưu trữ của Đại học George Washington. Tài liệu cho hay  Mỹ đã chỉ đạo và trực tiếp điều hành cuộc đảo chính nhằm lật đổ thủ tướng dân bầu theo hình thức dân chủ tại Iran, ông Mohammed Mosaddeq và sự dính líu của chính phủ Anh trong cuộc đảo chính cũng như những nỗ lực của Anh nhằm ngăn chặn Mỹ không tiết lộ thông tin về vụ đảo chính. Theo trích đoạn nằm trong tài liệu thì “Cuộc đảo chính quân sự ở Iran được tiến hành theo quyết định của CIA dựa trên chính sách ngoại giao của Mỹ, được phê chuẩn từ cấp cao nhất từ Lầu Năm Góc”.  Đây là lần đầu tiên Mỹ thừa nhận vai trò đạo diễn đảo chính với sự giúp đỡ của Anh. Cuộc đảo chính mang bí số TPAJAX, còn phía Anh do MI6 chỉ đạo mang mã số Operation Boot. Cuộc đảo chính đã làm cho tình hình chính trị Mỹ và Iran căng thẳng trong suốt 6 thập kỷ qua.

 

Cơ quan mật vụ Anh (MI6), Bộ trưởng ngoại giao Anh Sir Anthony Eden và CIA đã coi Thủ tướng Mohammed Mosaddeq là “gàn dở”,  cái gai trước mắt họ, mối đe dọa trực tiếp đến chiến lược cũng như lợi ích kinh tế của Anh và Mỹ. Nhất là khi ông Mohammed Mosaddeq được dân bầu năm 1951, ngay sau đó ông đã đẩy nhanh tiến trình quốc hữu hóa ngành dầu lửa ở Iran, lúc đó đang dưới quyền kiểm soát của Liên danh British Ango - Irianian Oil Company, tiền thân của công ty dầu mỏ Anh BP ngày nay. Mối bất hòa về quyền lợi dầu mỏ này vốn đã được cả Anh lẫn Mỹ quan tâm kể từ khi chiến tranh thế giới thứ 2 kết thúc, song Anh không tự tay thực hiện được nên phải nhờ đến Mỹ. Khi kế hoạch đảo chính đã “lên khuôn” với sự giúp đỡ nhiệt tình của Anh, Tổng thống Mỹ Eisenbower đã “OK ngay lập tức”  và nó đã diễn ra đúng theo “kịch bản” của CIA dàn dựng.

Sau khi cuộc đảo chính kết thúc, đầu thập kỷ 70 ở thế kỷ trước tình báo Anh lại ngăn cản Mỹ tiết lộ thông tin song chính Mỹ lại rất ngạc nhiên về ông bạn đồng minh của mình. Mãi đến năm 2009 cựu Ngoại trưởng Anh Jack Straw mới công khai đề cập vấn đề này và coi đây là thông tin “nhiễu” liên quan đến mối quan hệ với Iran của Anh. Hôm 19-8 vừa qua, ngay sau khi CIA công bố thông tin này văn phòng Bộ ngoại giao Anh đã từ chối bình luận về sự dính líu của họ trong cuộc đảo chính diễn ra cách đây tròn 6 thập kỷ.

 

Cũng phải nói thêm rằng sau cú giáng mạnh vào quyền lợi của Anh và Mỹ thì mối đe mang tên “phương Tây” ngày càng bao trùm lên chính phủ của Thủ tướng Mosaddeq. Thêm vào đó, chiến tranh lạnh đang ở thời kỳ cao trào đã khiến MI6 và CIA  lại càng quyết tâm hơn. Thậm chí Anh và Mỹ còn coi đây là thắng lợi của phía Liên Xô ở Trung Đông nên sau nhiều lần đàm phán không thành, cuộc đảo chính đã thực thi một cách “tối ưu nhất”. Theo tài liệu mật được giải mã trước đây thì Kermut Roosevelt - một nhân viên cao cấp của CIA ở Iran cho hay, chính Monty Woodhouse người của MI6 tại Teheran là một trong những nhân vật tích cực và trực tiếp trong việc điều phối và thúc đẩy cuộc đảo chính nói trên.

 

Trước khi cuộc đảo chính diễn ra cả CIA và MI6 đều dùng báo chí để “đánh” Thủ tướng Iran cả ở trong lẫn ngoài nước,  đồng thời chi không tiếc tiền cho phe đối lập thân Mỹ thực hiện những cuộc nổi dậy, biểu tình chống phá chính phủ, và ủng hộ ông Mohammed Reza Pahlavi Shah, người sau này trở thành thủ tướng sau khi Thủ tướng Mohammed Mosaddeq bị lật đổ, tiếp tục trị vì 26 năm liền và bị phong trào Cách mạng Hồi giáo Iran lật đổ năm 1979.

 

Tài liệu mật nói trên nằm trong một phần thuộc hồ sơ mang tên Chiến dịch cài đặt chính phủ thân phương Tây ở Iran,  xác định mục tiêu lật đổ chính quyền Thủ tướng Mohammed Mosaddeq một cách hợp pháp. Theo chuyên gia nghiên cứu lịch sử Iran - Mỹ Ervared Abrahamian, tác giả cuốn Cuộc đảo chính 1953 và Nguồn gốc mối quan hệ Mỹ - Iran hiện đại, thì nguồn gốc đảo chính là bảo vệ quyền lợi của Mỹ và phương Tây, loại bỏ nhân vật dám “cả gan” quốc hữu hóa ngành dầu mỏ, chặn đường can thiệp của Mỹ. Tuy nhiên theo giới nghiên cứu lịch sử quốc tế thì cuộc đảo chính này là một hoạt động trắng trợn đầu tiên của CIA hay một hình mẫu cho các hoạt động can thiệp chính phủ tại nhiều quốc gia khác sau khi chiến tranh lạnh kết thúc mà Mỹ tự coi là bá chủ muốn làm gì cũng được.

 

Iran sẽ kiện và yêu cầu Anh- Mỹ bồi thường 

 

Ngay sau khi CIA công bố thông tin nói trên ông Mansour Hakikatpur, Phó chủ tịch Ủy ban an ninh quốc gia và chính sách đối ngoại của Quốc hội Iran cho hay, Iran có kế hoạch yêu cầu Mỹ và Anh bồi thường cho Iran những thiệt hại trong cuộc đảo chính này; tuy nhiên trước khi đưa ra những yêu cầu chính thức, Iran sẽ xem xét kỹ lưỡng vấn đề này. Còn theo tờ Huffington Post của Anh số ra hôm 29-8, trong số 196 nhà lập pháp dự phiên họp của quốc hội Iran, có 167 người bỏ phiếu ủng hộ dự luật kiệm Mỹ, chỉ có 5 người phản đối. Phiên họp được truyền phát trực tiếp lên sóng phát thanh để mọi người dân Iran và dư luận thế giới được biết.

 

K.H (Theo HP/Guardian - 8-2013)