Hơn 8.000 người Do Thái đã được bác sĩ Lazowski cứu sống như thế nào?

Eugene Lazowski là ai?

Eugene Lazowski sinh năm 1913 tại Czestochowa, một thành phố nhỏ trên bờ sông Warta ở miền nam Ba Lan. Trước khi Thế chiến 2 diễn ra, Lazowski theo học và được cấp bằng y khoa tại Đại học Jozef Pilsudski tại Warsaw, phục vụ trong quân đội Ba Lan với hàm thiếu úy trong đơn vị huấn luyện của Hội Chữ thập đỏ, sau đó trở thành bác sĩ quân y trong quân đội Ba Lan.

Sau khi Đức chiếm đóng Ba Lan, Lazowski từng có thời gian sống trong trại tù binh trước khi được đoàn tụ cùng vợ và con gái tại Rozwadow. Hành động anh hùng của Lazowski bắt đầu từ khi ông giảng dạy trong trường y cùng với đồng nghiệp, bác sĩ Stanislaw Matulewicz. Cả hai đã sử dụng ngay phát minh của Matulewicz cho dự án táo bạo này. Theo đó, những người khỏe mạnh được tiêm vắcxin, nhưng khi thử test lại bị dương tính với sốt phát ban (nhưng thực tế không hề mang bệnh). Hành động nói trên đã tạo ra một đợt bùng phát dịch sốt phát ban giả (Ofepidemic typus) ngay bên trong và khu vực lân cận thị trấn Rozwadow (nay là một quận của thành phố Stalowa Wola, thuộc tỉnh Podkarpackie, miền đông nam Ba Lan), nơi Đức quốc xã từng kiểm soát. Hành động này đã cứu sống hơn 8.000 người Do Thái gốc Ba Lan thoát khỏi cái chết trong các trại tập trung Holocaust.

Những người được Lazowski cứu sống đang bị lính Đức xua tới nơi cách lý FLECKFIEBER. Ảnh: T. L

Khi Chiến tranh thế giới thứ 2 kết thúc, năm 1958 bác sĩ Lazowski di cư sang Mỹ theo  học bổng của Quỹ Rockefeller. Năm 1976, ông trở thành giáo sư nhi khoa của Đại học Illinois. Cũng trong giai đoạn này, ông đã cho ra mắt hồi ký mang tên Prywatna wojna (Cuộc chiến cá nhân), sách được tái bản nhiều lần, được dựng thành phim. Cuối thập niên 80, Lazowski nghỉ hưu, qua đời năm 2006 tại Eugene, Oregon, nơi ông đã sống những năm cuối đời bình yên cùng con gái duy nhất của mình.

Bí quyết tạo dịch sốt phát ban giả của Lazowski

Bác sĩ Stanislaw Matulewicz phát hiện thấy việc chủng ngừa cho một người khỏe mạnh một liều vắcxin vi khuẩn chết, người đó sẽ có kết quả test dương tính sốt phát ban mà không hề có triệu chứng. Từ phát hiện của đồng nghiệp, bác sĩ Lazowski đã ấp ủ kế hoạch bí mật và lập phương án chi tiết để cứu người dân của hàng chục ngôi làng gần thị trấn Rozwadow và Zbydniow khỏi bị thiệt mạng, đồng thời sử dụng vũ khí này để tấn công lại bọn phát xít Đức.

Chuyện bắt đầu từ khi một người đàn ông đến gặp Lazowski cho hay, hàng nghìn người Ba Lan đang bị phát xít Đức ép lao động khổ sai. Bản thân anh ta được phép nghỉ 14 ngày về thăm gia đình, thời gian nghỉ gần hết và thực sự tuyệt vọng đến nỗi muốn tự tử, muốn bác sĩ xác nhận mắc bệnh nghiêm trọng để không phải quay lại trại. Nhân sự kiện trên, hai bác sĩ Lazowski và Matulewicz đã quyết định giúp đỡ người đàn ông thoát nạn bằng cách tiêm loại vắcxin nói trên.

Sau đó, các bác sĩ Đức quốc xã đã lấy mẫu máu của người đàn ông này và gửi cho một phòng thí nghiệm của Đức để kiểm tra. Ngay lập tức, họ nhận được kết quả qua bức điện "dương tính Weil-Felix", tức là tù nhân này bị nhiễm bệnh sốt phát ban. Bức điện được lan truyền trong hàng ngũ chóp bu Đức quốc xã. Chúng nghĩ rằng bệnh truyền nhiễm đã xuất hiện, trước sau người đàn ông này sẽ là vật mang bệnh lan truyền cho các tù nhân còn lại. Tuy dương tính với mầm bệnh nhưng tù nhân lại không đổ bệnh hay bị ốm. Đây là điều không tưởng đối với chính người trong cuộc, nó có tác dụng không khác gì giả dược, nếu có ốm cũng chỉ là trạng thái "vờ" nhưng họ lại bị người thân xa lánh, thậm chí còn bị ngược đãi nên cuối cùng "dịch giả" đã thành công ngoài ý muốn.

Vào thời gian này, thử nghiệm sốt phát ban phổ biến nhất vẫn là phép thử có tên Weil-Felix. Dựa trên nghiên cứu từ năm 1916 cho biết, các kháng thể được sản xuất bởi hệ thống miễn dịch có thể hưởng ứng với nhiễm trùng sốt phát ban, đồng thời gây phản ứng với Proteus OX-19, một chủng khuẩn thủ phạm gây nhiễm trùng đường tiết niệu. Sau khi có được kết quả, Lazowski đã quyết định dùng vắcxin để tạo ra trận dịch có quy mô rộng lớn. Ngay trong thời gian đang nghỉ phép, Lazowski đã làm cho nhóm bệnh nhân không phải người Do Thái xuất hiện các triệu chứng tương tự như giai đoạn đầu của bệnh sốt phát ban như: sốt, ho, phát ban và đau… bằng cách tiêm cho họ vi khuẩn Proteus OX-19, dưới tên gọi Chương trình thử nghiệm PST hay Liệu pháp kích thích protein (Protein Stimulation Therapy).

Do dịch bệnh lan rộng, các bác sĩ cấp cao của Đức đã tới thăm vùng dịch bệnh. Tại đây, Lazowski đã tập hợp những bệnh nhân ốm yếu nhất, tất cả đã được tiêm vi khuẩn Proteus OX-19. Sợ bị nhiễm trùng, các bác sĩ của Đức quốc xã đã tiến hành một vài xét nghiệm chóng vánh và nhanh chóng rời khỏi khu vực cách ly có tên FLECKFIEBER mà Lazowski và Matulewicz đã thiết lập sẵn. Còn đối với những người Do Thái,  FLECKFIEBER lại là thiên đường, họ được Lazowski bảo trợ bằng công cụ dịch bệnh giả mà không hề bị phát hiện, và quan trọng hơn,  không phải quay trở lại trại tập trung nữa. Tổng cộng có trên  8.000 người, trong đó có 12 người da đen đã được Lazowski cứu thoát.

Khắc Nam

(Dịch từ Scribol/Atlasobscura-9/2016)