Từ bốn câu thơ của Bác đến bài ca chính thức của Đoàn Thanh niên

Hơn một tháng sau khi bế mạc Đại hội II của Đảng ở Tuyên Quang, trong chuyến công tác lên Bắc Cạn, Cao Bằng, cùng đi có đồng chí Trần Đăng Ninh, Tổng cục trưởng Tổng cục Cung cấp, tối 28-3-1951, Bác Hồ đã ghé thăm Đội Thanh niên xung phong 312 đang xây cây cầu Nà Cù, thuộc bản Nà Tu, xã Cẩm Giàng, trên Quốc lộ 3 qua huyện Bạch Thông (Bắc Cạn). Bên ánh lửa hồng rực sáng, anh em thanh niên xung phong, có người mới ở tuổi 15 đã được nghe Bác Hồ nói chuyện động viên.

Các cựu TNXP Liên phân đội 312 về thăm lại nơi Bác Hồ tặng thơ TNXP.

Bác nói về Đảng Lao động Việt Nam lãnh đạo cuộc kháng chiến kiến quốc thế nào, Đảng đòi hỏi đảng viên, thanh niên những gì, Bác đặt câu hỏi: “Với những điều kiện như thế thì ở đây ai có thể trở thành đảng viên được?” Suy nghĩ giây lát, anh chị em trả lời: “Thưa Bác cần phải giác ngộ cách mạng, cần phải là người “thuần túy” (nghĩa là vô sản triệt để) ạ”. Bác đã uốn nắn ngay: “Các cháu xuất thân là nông dân, cần nói giản dị, dễ hiểu, không nên dùng từ rắc rối khó hiểu”. Bác nói tiếp: “Đã là thanh niên xung phong thì bất cứ việc gì trên giao, dù dễ hay khó, to hay nhỏ dù bất cứ ở đâu đều phải xung phong”, Bác hỏi lại: “Anh chị em đã thấy có ai đào được núi không?” “Thưa Bác, chúng cháu đang đào núi đây ạ”. “Thế có ai lấp được biển không?”.

Anh chị em nhìn nhau vì mới nghe chứ có ai đã nhìn thấy biển đâu. Tất cả ngồi im lặng, rồi được nghe Bác kể ở Hải Phòng, Thái Bình đã và đang lấn biển để lấy đất trồng trọt như thế nào. Đoạn Bác nói: “Bây giờ Bác tặng các cháu mấy câu thơ, để các cháu ghi nhớ và phấn đấu mỗi khi làm việc:
“Không có việc gì khó,
Chỉ sợ lòng không bền,
Đào núi và lấp biển,
Quyết chí ắt làm nên”.

Nghe Bác đọc lại lần thứ 2 cho mọi người dễ nhớ, anh chị em mới chỉ cảm thấy bác làm thơ hay, chứ chưa ai kịp hiểu được 4 câu thơ tuy giản dị, cô đọng ấy về sau đã trở thành kim chỉ nam hành động không chỉ với thanh niên xung phong mà còn cho cả các thế hệ trẻ nước ta hôm nay và mai sau.

Trên báo Cứu Quốc sau đó đã có bài viết tường thuật Bác Hồ tới thăm Đội Thanh niên xung phong 312 ở Bắc Cạn mùa xuân năm Tân Mão (3-1951), đăng cả 4 câu thơ của Bác tặng anh chị em.

Tháng 3 năm Quý Tỵ (1953), trong chuyến công tác đến vùng du kích Đông Hồ, tỉnh Hưng Yên, anh Hoàng Hòa ở Tỉnh Đoàn thanh niên Hưng Yên được đọc bài báo Cứu Quốc nói trên.

Bốn câu thơ của Bác trong bài báo đã cuốn hút tâm hồn người cán bộ thanh niên. Anh đã nảy ra ý nghĩ phải làm thế nào để truyền bá được rộng rãi, nhanh chóng lời Bác dạy (qua 4 câu thơ) đến với thanh niên trong cuộc kháng chiến kiến quốc đương thời và xây dựng đất nước khi kháng chiến thành công. Hoàng Hòa đã sáng tác bài hát “Làm theo lời Bác”, kết thúc bằng 4 câu thơ của Bác tặng thanh niên xung phong ở Bắc Cạn hai năm trước đó. Bài hát lịch sử đó với thanh niên được phổ biến rộng rãi trong chiến khu Việt Bắc, vào khu Bốn, khu Năm, Nam bộ và đã được thanh niên, bộ đội hát vang tại Hà Nội ngày 10-10-1954 khi quân đội ta vào tiếp quản Thủ đô. Từ đó đến nay, bài hát “Làm theo lời Bác” của nhạc sĩ không chuyên Hoàng Hòa có bốn câu thơ của Bác đã được chọn làm bài ca chính thức của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.