Vua Minh Mệnh với việc ban cấp thư tịch cho các quan lại

Vua Minh Mệnh là vị vua có công trong việc sưu tầm thư tịch và hình thành kho sách Hán Nôm của Việt Nam. Ông là người biết quan tâm đến văn hóa, chính sử nước nhà cũng như lưu tâm nhiều đến việc ban cấp thư tịch cho quan lại, các phủ học, nha môn học chính các địa phương nhằm khuyến khích việc học thuật, đào tạo nhân tài cho đất nước.

Năm 1829, vua Minh Mệnh xuống chỉ cho in Tiền hậu chính sử, Tứ trường văn thể, cho đóng thành quyển và cho phép cấp cho sinh viên trong tôn thất làm tài liệu nghiên cứu. Tiếp đến vào năm 1832, vua ban chỉ cho Quốc tử giám và nha môn học chính các địa phương mỗi nơi một bộ Ngự chế thi sơ tập của vua.

Theo như chính sách của nhà nước phong kiến thời bấy giờ thì việc ban cấp sách vở là một chính pháp lớn của triều đình ra ơn huệ cho kẻ sĩ. Nên thời vua Minh Mệnh đã có những tập nghị của bộ Lễ tâu lên, vâng lời chỉ dụ của vua chuẩn cho thi hành như tấu nghị. Vua Minh Mệnh cũng chú trọng việc đào tạo nhân tài cho đất nước, vì vậy đã có nhiều chính sách thi ân cho làng Nho. Khi sách vở của triều đình ban về các phủ học trong và ngoài kinh, có nhiều nơi đã bảo quản cẩn thận sách quý vua ban bằng cách bó sách rất kỹ và gác cao để tránh mối mọt, cũng như không cho sĩ tử tham khảo. Song điều đó đã đi ngược với chính sách của vua. Vua Minh Mệnh xuống dụ rằng: “Trẫm coi việc nước đến nay, thường thường nghĩ đến việc gây dựng nhân tài. Mấy lần ban cấp cho học sinh các trực, tỉnh, thơ văn của vua làm và các thứ sách của nhà nước, không phải là không nhiều, cũng nhằm thi ân cho làng Nho, khiến được chung nhau truyền tập. Trước đây nghe nói quan học chính lại cho sách của nhà nước làm hệ trọng, kính cẩn cất giữ. Sĩ tử trong hạt đều không được sao chép, đọc xem sách ấy, đó đâu phải triều đình ban cấp như thế. Nay chuẩn cho truyền chỉ các viên học chính trong ngoài đều phải cho phép sĩ tử trong hạt được sao chép đọc sách để mở rộng sự hiểu biết. Nếu nhiều người đọc, viết mà những sách đã cấp lâu ngày rách nát không xét hỏi đến nữa. Từ nay không được bó sách gác cao như trước, có người phát giác ra sẽ bị trách tội”.

Vua Minh Mệnh cũng đã đưa ra nhiều chính sách thu mua sách vở, để thưởng cấp, thi ân với Nho sĩ cho đủ. Trong đó các sách như Tứ Thư, Ngũ Kinh, Tiểu học thể chú đều được cấp cho Quốc tử giám mỗi loại 50 bộ, còn các sách như văn sách, chế nghệ, luật phú, thí thiếp mỗi loại 300 bộ, từ đó khiến cho việc học được mở rộng thêm nhằm chấn hưng văn hóa nước nhà. Ngoài ra vua Minh Mệnh đã rất nhiều lần ban thơ ngự chế của mình cho các nơi.

Với nhiều chính sách về việc ban cấp thư tịch cho các quan và sĩ tử khắp nơi trong cả nước, vua Minh Mệnh đã cho thấy rõ việc học và mở rộng tri thức của mỗi người là rất quan trọng. Ngay cả chính bản thân vua đến các quan, ai ai cũng cần phải đọc sách không ngừng để làm gương cho văn sĩ làng Nho.

Nguyễn Huy Khuyến