Người Cor với nghi lễ lấp lỗ chân trâu

Người Cor là cư dân sinh sống lâu đời trên những triền núi thấp và thung lũng nhỏ thuộc hai huyện Trà Bồng và Trà Thủy (tỉnh Quảng Ngãi) và huyện Bắc Trà My (tỉnh Quảng Nam). Đồng bào Cor hiện còn duy trì nhiều nghi lễ liên quan đến lao động sản xuất, tín ngưỡng dân gian… nhằm tạ ơn trời đất, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Theo phong tục xưa của người Cor, sau 3 năm làng tổ chức lễ hội ăn trâu Huê (Xa ố piêu), năm đó bà con làm rẫy trúng mùa, nuôi được nhiều gia súc gia cầm, săn bắt được nhiều thú rừng, dự trữ được nhiều lúa, măng khô. Lễ lấp lỗ chân trâu (tiếng Cor gọi là lấp ố piêu) để ăn mừng nhằm xóa hết dấu vết chân trâu mà dân làng đã tổ chức lễ hội ăn trâu Huê (xa ố piêu) trước đó. Vì vậy, khi giết trâu xẻ thịt, bao giờ người Cor cũng giữ lại một lớp da trâu, da đuôi và một ít da phía dưới 4 bàn chân của con trâu đem để trên giàn bếp cho khô. Đây là vật phẩm không thể thiếu để mỗi gia đình người Cor tổ chức nghi lễ lấp lỗ chân trâu sau đó. Theo quan niệm của người Cor huyện Bắc Trà My, chỉ khi nào thực hiện xong nghi lễ lấp lỗ chân trâu thì lễ hội ăn trâu Huê của họ mới chấm dứt, thần linh, tổ tiên ông bà khi đó mới nhận đầy đủ lễ vật. Nghi lễ lấp lỗ chân trâu bao giờ cũng có heo, gà, rượu dùng để cúng sống và cúng chín đi kèm măng, thịt chuột, thịt sóc khô. Đặc biệt, phải có một con gà trống tơ lông đen thật đẹp để cúng gọi thần linh, hồn tổ tiên, ông bà.

Chủ nhà người Cor thực hiện nghi thức cúng heo chín.

Nghi thức của lễ lấp lỗ chân trâu thường diễn ra theo hai phần: cúng sống và cúng chín. Đặc biệt, ở nghi lễ này, người Cor không múa ka đấu quanh cây nêu mà chỉ múa trong nhà, đó là sự thể hiện lòng kính trọng với thần linh đang ngự trị trên cây nêu. Nghi lễ này được thực hiện với cách cúng rượu trước với ý nghĩa khấn mời gọi thần linh, hồn tổ tiên, ông bà về chứng giám việc gia đình tiến hành nghi lễ lấp lỗ chân trâu, xóa hết dấu chân trâu. Kế đến, chủ nhà tiếp tục cúng heo sống ở ngoài sân dưới đất có trải những lá chuối. Heo cúng xong được đem đi chọc tiết, làm thịt. Đầu heo được luộc chín, thịt, xương heo chế biến các món ăn truyền thống như: luộc, nướng, xào, nấu xương măng dùng để cúng chín. Sau khi cúng heo chín xong, chủ nhà tiến hành cúng gà sống trong nhà ngay tại nơi thờ. Gà được cắt tiết ngay tại nơi cúng, sau đó mang gà đi luộc chín để tiến hành cúng chín. Riêng tiết và phần gà luộc chín dùng để thực hiện nghi lễ cúng gọi hồn. Theo người Cor, đây là hình thức cúng vái, gọi hồn vía cho những thân nhân trong gia đình đã chết trở về. Nghi lễ gọi hồn này thường do già làng, người già lớn tuổi thực hiện.

Trong quá trình thực hiện lễ hội ăn trâu Huê, những dấu chân trâu dẫm đạp nếu không thực hiện nghi lễ lấp lỗ chân trâu sau đó thì người Cor sợ rằng  hồn vía của người trong gia đình ham vui mà còn trú ngụ ở lỗ chân trâu, ở cây nêu sẽ hằng ngày quấy rầy cuộc sống của họ. Người Cor phải thực hiện nghi thức này thì mới thực sự cảm thấy yên tâm, thỏa mái, lạc quan trong cuộc sống. Nghi lễ lấp lỗ chân trâu còn nhắc nhở, chuyển tải bài học về cách ứng xử của cha ông với thần linh, tổ tiên ông bà. Đó là đạo lý tôn kính, biết ơn những vị thần, vong linh tổ tiên, ông bà đã luôn sát cánh che chở, đùm bọc, bảo vệ cộng đồng. Nó thể hiện lối sống thơm thảo, tinh thần đoàn kết cộng đồng của người Cor.

Nguyễn Văn Sơn