Nghi lễ sau su của đồng bào Mông Tây Bắc

Sau đêm giao thừa, sáng mùng một Tết, đồng bào Mông Tây Bắc đoàn tụ gia đình để tiến hành một nghi lễ rất thiêng liêng được duy trì từ bao đời nay mỗi khi tết đến xuân về, đó là lễ sau su hay còn gọi là lễ cúng cầu may sáng mùng một Tết.

Trước đây, nghi lễ này được tổ chức theo dòng họ nhưng những năm gần đây được tổ chức theo từng gia đình. Mục đích tổ chức lễ sau su là xua đuổi tà ma, cầu may mắn, no ấm trong cả năm và cả gia đình đoàn tụ ăn bữa cơm đầu tiên của năm mới. Nghe qua có vẻ như cũng giống như lễ cúng của nhiều dân tộc khác nhưng lễ sau su của đồng bào Mông Tây Bắc khá độc đáo từ khâu chuẩn bị, tiến hành cho đến các nghi thức trong bài cúng.

Để có một lễ cúng trang trọng, gia đình người Mông trước Tết phải chuẩn bị những đồ cúng như: gà, giấy đỏ, hạt ngô giống, rượu, ống tre, hương thơm và không quên mời một thầy cúng có tiếng đúng giờ ấy vào sáng mùng một sẽ đến cúng cho gia chủ. Lễ vật chính trong lễ sau su là hạt ngô, thóc, kê, đậu tương, một ống nứa dài khoản 20 cm, giấy đỏ, tím vàng, xanh, trắng, 3 ngọn cây chít có buộc 3 sợi chỉ đỏ và một con gà nhỏ, một bát nước sạch. Gia đình tổ chức lễ cúng chuẩn bị từ chiều hôm ba mươi Tết vì mùng một kiêng không được sử dụng các vật dụng như dao, kéo hay cắt xé.

Lễ cúng sau su chính thức tiến hành vào buổi sáng tinh mơ ngày mùng một Tết Nguyên đán và kết thúc ngay sau đó khoảng một tiếng đồng hồ. Chuẩn bị làm lễ thì cả nhà đứng tập trung chính giữa nền nhà còn xung quanh làm các mảnh giấy xanh, đỏ, tím vàng…, sau đó gia chủ đóng cửa lại, thầy cúng ở ngoài gõ cửa 3 lần và hỏi thì mới được mở cửa đón thầy vào nhà. Thầy cúng bắt đầu cầu khấn, hát văn kết hợp dùng các hạt ngô, thóc, kê… ném vào các góc nhà, trên gác, trong giường xua đuổi tà ma, bệnh tật, những tai hại đi ra khỏi nhà gia chủ và cầu xin thần linh bảo vệ cho dòng họ thoát hẳn khỏi sự quấy phá của ma tà.

Kết thúc lễ cúng một người khách cầm tất cả các vật trên đi vùi lấp và người Mông tin rằng, càng vùi sâu thì gia đình sẽ càng gặp may mắn hơn. Cùng đó, thầy cúng dùng bát nước phun lên mọi người trong nhà cầu cho họ được rửa sạch các bệnh tật, tai nạn và tà ma về làm hại gia đình. Sau lễ cúng, cả gia đình đoàn tụ, quây quần bên bếp lửa để cùng nhau ăn bữa cơm đầu năm, bàn về những dự định trong năm mới.

Sau su là một nghi lễ hết sức đặc sắc và độc đáo của người Mông Tây Bắc mỗi khi Tết đến Xuân về. Lễ cúng cũng tích hợp nhiều yếu tố văn hóa bản địa, thấm đượm các giá trị nhân văn mang ý nghĩa cầu mong cho gia đình có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Nguyễn Thế Lượng