Lễ ăn cơm mới của người Tày ở vùng cao Tây Bắc

Lễ ăn cơm mới được người Tày tổ chức ngay trong ngày gặt lúa của gia đình. Trước đó, người Tày gặt trước một khoảnh ruộng nhỏ rồi phơi lấy gạo mới để dùng cho lễ cơm mới trong mùa gặt. Tùy theo gia cảnh của mỗi nhà để tổ chức lễ ăn cơm mới cho đầm ấm và quây quần. Buổi sáng, những người anh em trong họ hay hàng xóm có mặt đông đủ để giúp gia chủ gặt lúa. Buổi chiều nếu xưa kia họ giúp nhau đập lúa, tuốt lúa thì ngày nay có máy móc nên người Tày chỉ giúp nhau mang lúa về nhà. Đến buổi tối, lễ ăn cơm mới trong mỗi gia đình diễn ra.

Vẻ đẹp ruộng bậc thang Tây Bắc.

Lễ ăn cơm mới của người Tày Tây Bắc được tổ chức hết sức nhẹ nhàng, không phô trương. Gia chủ mổ gà, vịt, hoặc lợn cắp nách làm đồ ăn trong lễ cơm mới; dùng gạo nếp mới đồ xôi, gạo tẻ nấu cơm, gạo sữa làm cốm. Không khí của lễ ăn cơm mới nhộn nhịp và ấm cúng. Đầu giờ tối, mâm cỗ cơm mới được chuẩn bị chu đáo, đặt lên bàn thờ tổ tiên, người già trong nhà khấn cúng thần linh, thổ công và ma nhà, mời họ về ăn cơm mới để tạ ơn vì đã giúp gia đình trồng được cây lúa trĩu hạt, được mưa thuận gió hòa, thóc lúa đầy bồ, đầy sàn. Trên bàn thờ không thể thiếu những gói cốm được bọc bằng lá dong xanh ngắt, thơm nồng. Sau lễ cúng, tất cả anh em, con cháu trong họ và gia đình cùng ngồi quây quần bên bếp lửa để ăn bữa cơm mới ngày mùa. Ai cũng vui, cũng phấn khởi khi được mùa, có bát cơm dẻo và gói cốm thơm. Những người trong họ và hàng xóm chúc gia chủ được mùa bội thu và họ bàn tính vụ sau sẽ cấy giống lúa gì.

Lễ ăn cơm mới của đồng bào Tày Tây Bắc còn gắn với lễ dâng cốm mang đậm nét văn hóa cổ truyền. Sau khi thu hoạch lúa xong, người Tày làm lễ dâng cốm (pang mẩu) ngay tại nhà sàn của mình để làm lễ tạ ơn thần linh, trời đất đã phù hộ cho họ có lúa ngô đầy bồ. Việc chuẩn bị và tổ chức nghi lễ trang trọng này chủ yếu do các thầy cúng có uy tín và thầy then trong các bản Tày đảm trách.

Lễ vật trong lễ pang mẩu gồm hạt cốm sau khi dần, sẩy sạch, đựng vào lá dong. Người ta lấy nước luộc vịt để chế biến cơm cốm, phần thịt vịt làm nhân bánh cốm. Rưới nước luộc vịt đã tẩm gia vị vào nồi cốm hạt, sau đó múc cốm ẩm ra lá dong, gói cho vuông cạnh, hình vuông hoặc chữ nhật. Thịt vịt luộc chín tới, lọc lấy thịt, băm thành viên nhỏ, xào qua với hạt dổi, nhân quả đài hái, bột đậu đen, một ít kiệu lá, hành hoa, tỏi bột để làm nhân bánh cốm. Cho nhân vào giữa cốm, dùng lá dong non gói cốm như gói bánh chưng, lấy lạt mềm buộc nhẹ. Xếp bánh vào chõ nấu rượu hấp cho chín đều. Bánh cốm phải chín vừa tới, không bị nhão, không quá ngậy. Theo người dân bản Tày thì loại gạo nếp để giã cốm dâng thần linh phải được cấy ở thửa ruộng tốt, được chăm sóc tốt, không được phun thuốc trừ sâu.

Lễ ăn cơm mới của người Tày vùng Tây Bắc là một nét văn hóa đẹp, nhắc nhở mỗi người dân luôn coi cây lúa là nguồn sống của gia đình mình, cần gìn giữ và chăm sóc để có những vụ mùa bội thu.

Thế Lượng