Văn hóa, kiến trúc đô thị Tây Nguyên: Nếp nhà dài ở Buôn Ma Thuột

Do ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa, nhiều phong tục, tập quán, bản sắc của người dân tộc thiểu số ở TP. Buôn Ma Thuột đang dần bị mai một. Những mái nhà dài truyền thống cũng không nằm ngoài sự ảnh hưởng, tác động ấy.

Trong khi phong trào xây nhà bê tông đang làm cho nhà dài đứng trước nguy cơ biến mất thì ở buôn Akô Dhong, TP. Buôn Ma Thuột, nếp nhà dài vẫn còn đó bên cạnh những nhà mái Thái, mái bằng. Buôn Akô Dhong vì vậy mà đã trở thành một trong những điểm đến không thể thiếu của du khách khi đến TP. Buôn Ma Thuột có lẽ cũng chính là bởi sức hấp dẫn của những ngôi nhà dài.

Nhà dài của gia đình chị H’Len Niê trở thành điểm đến của nhiều du khách trong và ngoài nước.

Từ ngôi nhà dài truyền thống của gia đình, chị H’Len Niê đã "biến tấu" để trở thành một không gian độc đáo. Quán cà phê Arul không chỉ trở thành điểm đến hấp dẫn nhiều du khách mà còn là lựa chọn cho những người dân TP. Buôn Ma Thuột thích không gian yên tĩnh và yêu mến văn hóa Êđê.  Và như những gì mà chị H’Len chia sẻ, giữ lại nhà dài thì văn hóa truyền thống của dân tộc mình mới không bị mai một. Ghế kpan, chiêng, ché cũng chỉ có thể tồn tại khi nhà dài được gìn giữ. Đây cũng là cách mà chị H’Len cũng như người dân trong buôn gìn giữ và giới thiệu nét đẹp văn hóa dân tộc mình đến du khách trong và ngoài nước.

Không gian nhà dài không chỉ là không gian sinh hoạt của gia đình mà còn là không gian văn hóa của nghi lễ. Cũng bởi ý nghĩa đó mà nhiều ama, amí ở buôn Tuôr, xã Hòa Phú, TP. Buôn Ma Thuột vẫn tự hào về những ngôi nhà dài của buôn mình, vì hầu hết những ngôi nhà dài trong buôn còn tồn tại đến bây giờ đều từ sự nỗ lực gìn giữ, xem đó là tài sản quý giá của ông bà để lại. Như ngôi nhà của Amí A được làm từ năm 1970, ngôi nhà dài khoảng 40 m, chính là nơi lớn lên và nối tiếp nhiều thế hệ trong gia đình. Buôn Tuôr có 91 hộ thì chỉ còn khoảng 10 ngôi nhà dài, hầu hết được làm từ trước giải phóng, phần lớn đã xuống cấp mà kinh phí để sửa chữa thì người dân trong buôn gần như không có. Gìn giữ, bảo tồn nhà dài, là điều trăn trở của chính quyền địa phương nơi đây.

Nhà dài ở buôn Tuôr (xã Hòa Phú, TP. Buôn Ma Thuột).

Ông Võ Tiến Dũng, Trưởng Phòng Văn hóa và Thông tin TP. Buôn Ma Thuột cho biết, trong những năm qua chính quyền thành phố đặc biệt quan tâm đến công tác bảo tồn, nhất là trong việc gắn bảo tồn với phát triển du lịch cộng đồng, tạo sinh kế cho người dân. Chính vì vậy, trong quy hoạch tổng thể phát triển du lịch của tỉnh cũng như kế hoạch phát triển du lịch của TP. Buôn Ma Thuột, buôn Akô Dhông (phường Tân Lợi), buôn Tuôr (xã Hòa Phú) và buôn Kmrơng Prông B (xã Ea Tu) được chọn làm điểm du lịch cộng đồng. TP. Buôn Ma Thuột đang tiến hành triển khai các bước đầu tư về hạ tầng, hỗ trợ kinh phí tôn tạo nhà dài, phục dựng các lễ hội truyền thống tại đây để từng bước đưa các điểm du lịch cộng đồng này trở thành điểm đến tham quan, trải nghiệm hấp dẫn cho du khách trong nước và quốc tế.

Lê Hương