Lễ hội cúng thần núi của dân tộc Cơ Tu

Dân tộc Cơ Tu có nhiều lễ hội truyền thống, trong đó có lễ hội Tấc Ka Coong còn gọi là Puy Dàng xứ. Đây là lễ hội lớn của cộng đồng để cúng tạ ơn thần núi, rừng, sông, suối trong phạm vi làng cai quản đã ban tặng cho đồng bào có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, sung túc, mùa màng bội thu, sức khỏe và bình an.

Để tổ chức lễ hội, đầu tiên, già làng tổ chức cuộc họp có sự tham gia đông đủ của các gia đình, tộc họ để bàn bạc về cách thức, quy mô, lễ vật, thời gian, số lượng và thành phần khách được mời.

 Trước khi vào lễ chính, người Cơ Tu tiến hành nhiều nghi lễ nhỏ như lễ tẩy rửa (A xa a rah đu mộp), lễ cúng sạch (Tặc đu lạu), lễ xin đất (Xiec ca tiec choh cọ)... Lễ tẩy rửa, như tên gọi là tẩy sạch những điều nhơ bẩn, ô uế do con cháu trong làng vô tình gây ra. Bởi theo quan niệm của người Cơ Tu, nếu không làm nghi lễ này thì làng bản không được thanh sạch, lễ hội chính sẽ không thành công vì thần không chấp nhận.

Lễ cúng sạch là nghi lễ mà các già làng cùng các trưởng họ dâng mâm cỗ cúng sạch cho Dàng, thần linh thưởng thức, làm cho các vị thần vui lòng mát dạ. Lễ xin đất là nghi lễ xin thần làng cho một khoảng đất tại sân chung của làng để chôn cây nêu (xơnur), nơi sẽ là “lễ đài” chính của lễ hội Tấc Ka Coong.

Cây nêu là hiện vật quan trọng bậc nhất trong các lễ hội, là cầu nối giữa làng bản với các vị thần linh. Nơi đây sẽ làm chỗ tế lễ, thực hành nghi lễ hiến sinh (đâm trâu), tổ chức diễn xướng dân gian xung quanh cột lễ. Việc làm cây nêu tốn nhiều thời gian, công sức. Chỉ những người có kinh nghiệm và khéo tay mới được chọn tham gia tạo tác, trang trí cây nêu đúng theo kiểu mẫu của người Cơ Tu.

Khi cây nêu hoàn tất, các vị già làng và các trưởng tộc họ tiến hành nghi lễ chôn cây nêu (Choh cọ). Họ khấn nguyện các vị thần phù hộ, cầu mong cho cây nêu luôn vững chãi, không nghiêng ngả, gãy đổ khi buộc trâu, cho lễ hội được thành công tốt đẹp.

Những khay bánh sừng trâu được chuẩn bị để dâng cúng thần linh.

Sau khi chôn cột nêu thì bà con tiến hành lễ buộc trâu (Toong ti rị ây cọ) và đâm trâu (Chượt ti rị). Đây là thời điểm linh thiêng nhất của lễ hội. Mọi người với trang phục truyền thống chỉnh tề, rực rỡ cùng nhau lần lượt bước vào khoảng sân trước nhà làng tạo thành đội hình múa điệu Tung tung da dá, diễn tấu trống chiêng xung quanh cây nêu.

Điệu múa Da dá của người phụ nữ với đôi tay hướng lên trời cầu xin và đón nhận sự che chở của thần linh cho bản làng yên vui, tránh gặp phong ba bão táp, dịch bệnh. Tạ ơn thần rừng, thần sông, thần suối đã ban cho cây gỗ, tre nứa làm nhà, đất đai làm nương rẫy; tạ ơn thần ban tặng dòng nước ngọt lành, cá tôm thơm ngon...

Đồng thời với điệu múa nghi lễ linh thiêng và sôi động là nghi thức cúng chín (Tấc đu chen) dâng mâm cỗ cho các vị thần linh. Các già làng tuyển chọn những cô gái, chàng trai đẹp người, có tâm hồn thánh thiện, trong sáng tham gia các nghi thức rước, dâng lễ vật. Các chàng trai khỏe mạnh cùng nhau khiêng cái giàn/bàn (Pa ra) đặt lễ vật được làm bằng những tấm thổ cẩm có trang trí nhiều hoa văn đẹp mắt, bốn góc có gắn cây mía giương ngọn lên trên.

Các cô gái bê mâm cỗ lần lượt đặt vào giàn với sự cung kính, cẩn trọng. Các món ăn được chế biến từ những phần ngon nhất của các con vật được hiến tế như trâu, bò, heo, gà, dê... cùng với các món cơm lam, bánh akoat, azưh, ângco... được làm từ những hạt nếp nương thơm dẻo. Lễ vật dâng cúng đủ đầy để các thần linh thụ hưởng, chung vui cùng với dân làng...

Các cô gái cung kinh dâng lễ vật lên các vị thần linh tại giàn cúng.

Già làng chủ lễ khấn: “Ơ Dàng! Đây là mâm cỗ đầy đủ món ăn thức uống thơm ngon..., con cháu đã bày sẵn trên bàn Pa ra cao ráo, sạch sẽ, xin mời thần núi, thần rừng, thần sông, suối... đến thưởng thức. Tạ ơn các vị thần đã ban cho con cháu, dân làng cuộc sống bình yên, no đủ, cho con cháu trưởng thành, nên người. Cầu xin các vị thần tiếp tục che chở và ban cho con cháu, dân làng sức khỏe, may mắn, thịnh vượng, an lành, hạnh phúc”.

Lễ hội Cúng thần núi (Tấc Ka Coong) của dân tộc Cơ Tu thể hiện sự ứng xử nhân văn sâu sắc giữa con người với ngọn núi, cánh rừng, con sông, dòng suối. Họ luôn biết ơn Mẹ thiên nhiên, Mẹ rừng và mãi gắn bó, chan hòa với vạn vật, với thế giới siêu nhiên, nơi mình sinh ra, lớn lên và trưởng thành.

Tấn Vịnh