Khám phá nhà trăm cột bên sông Vàm Cỏ

Nhà trăm cột là công trình kiến trúc cổ đặc sắc ở tỉnh Long An (cũ), nay là tỉnh Tây Ninh. Đây còn là biểu tượng sống động của văn hóa, lịch sử và tinh hoa thủ công truyền thống của người Việt.

Kiến trúc Huế giữa lòng Nam Bộ

Tọa lạc tại xã Long Hựu Đông, Cần Đước, tỉnh Long An (nay là xã Long Hựu, tỉnh Tây Ninh), nhà trăm cột (còn được gọi là nhà ông Hội đồng, nhà ông Cả) do ông Trần Văn Hoa (lúc bấy giờ là hương sư làng Long Hựu, tổng Lộc Thành Hạ, tỉnh Chợ Lớn) xây dựng vào những năm 1901 - 1903. Ngôi nhà này do 15 nghệ nhân từ Huế thực hiện, trong đó xây dựng 2 năm và chạm trổ mất 3 năm.

Vì vậy, ở giữa miền Tây Nam Bộ, ngôi nhà có kiến trúc mang đậm ảnh hưởng của nhà rường Huế cổ, thể hiện qua kết cấu ba gian hai chái, mái ngói âm dương, nền cao, hiên rộng. Điểm độc đáo của ngôi nhà là sự hòa quyện giữa kiến trúc Trung Bộ và tinh thần cởi mở của người Nam Bộ, tạo nên một không gian vừa trang nghiêm vừa gần gũi.       

Tên gọi "Nhà trăm cột" có phần khiêm tốn so với thực tế, bởi công trình có đến 120 cột gỗ lớn nhỏ. Mỗi cột không chỉ có chức năng chịu lực mà còn là một phần của không gian mỹ thuật đặc biệt.

Hệ cột dày đặc, liên kết bằng kỹ thuật mộng truyền thống, tạo nên sự vững chãi hiếm có. Dưới ánh nắng xuyên qua khung cửa gỗ, từng vân gỗ óng ánh, mượt mà như kể lại những tháng năm trầm mặc đã qua.

Di tích nhà trăm cột.

Tham quan ngôi nhà, du khách bị hấp dẫn bởi những hình thái hoa văn phong phú: Nghệ thuật trang trí độc đáo, tinh xảo, được thiết kế, gia công, thực hiện bởi những nghệ nhân tài hoa đất kinh kỳ. Các cấu trúc vì, kèo, xà, xiên, bình phong, diềm cửa được chạm nổi, khắc, lọng các chủ đề văn hóa phương Đông, theo quan điểm Nho, Lão giáo như: mai - lan - cúc - trúc, ngư hóa long, tứ thời, tứ quý… phối hợp với kiểu điêu khắc bát bửu, cửu đỉnh đặc trưng của văn hóa cung đình Huế rất tinh tế, đặc sắc. Ngoài ra,  ở các gian chính  còn có phù điêu chạm nổi tứ linh, tứ thời, bát quả, phúc - lộc - thọ; kết hợp với các họa tiết văn hóa phương Tây như hoa hồng, sóc, nho… Sẽ thiếu sót nếu không kể đến những hình tượng, đề tài về sản vật, chim thú, cây trái rất phong phú, đa dạng của vùng đất phương Nam như chim trĩ, công, sếu, dừa, khóm, mãng cầu, bình bát, khế, măng cụt… được các nghệ nhân xứ Huế chạm trổ công phu, tinh xảo tại hầu hết các vị trí quan trọng trong gian nhà cổ.

Không gian sống - nơi quá khứ và hiện tại giao thoa

Không chỉ là một công trình đẹp, nhà trăm cột còn là một phần ký ức sống động của vùng đất Cần Đước - miền Hạ Long An trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Nơi đây từng là điểm tụ họp bí mật của các nghĩa sĩ yêu nước. Đến thời kỳ chống Mỹ, cuộc chiến đấu của quân dân miền Hạ vô cùng anh dũng, gian truân, ác liệt nhưng cũng không kém phần lãng mạn, thăng hoa, như lời bài hát “Anh ở đầu sông, em cuối sông”: “Anh ở đầu sông em cuối sông/ Uống chung dòng nước Vàm Cỏ Đông/ Thương nhau đã chín ba mùa lúa/ Chưa ngày gặp lại nhớ mênh mông/ Ôi bát ngát chân trời miền Hạ/ Tím tình yêu tím cả ước mong…”.

Ngày nay, hậu duệ dòng họ Trần vẫn gìn giữ ngôi nhà, sinh hoạt bên trong và tiếp đón khách tham quan. Điều này tạo nên một sự giao thoa độc đáo giữa di sản văn hóa và đời sống hiện tại - hiếm thấy ở nhiều di tích khác.     

Đến thăm nhà trăm cột, đặt tay lên những cột gỗ đã sậm màu thời gian, khách du lịch bỗng cảm thấy như mình đang chạm vào quá khứ - một quá khứ không chỉ được kể lại bằng lời mà bằng từng đường nét, mùi gỗ, ánh sáng và sự tĩnh lặng. Vẻ đẹp của ngôi nhà không chỉ là kiến trúc mà còn là tinh thần - một tinh thần Việt sâu sắc và lặng lẽ.   

Theo các nhà nghiên cứu, đây là ngôi nhà có kiểu thức thời Nguyễn, về tổng thể mang dấu ấn rõ rệt của phong cách Huế. Nhưng do được làm theo đơn đặt hàng của gia chủ trong bối cảnh Nam Bộ thời thuộc Pháp nên có nhiều nét dị biệt trong các đề tài trang trí, từ đó tạo ra sự phong phú và đa dạng trong cấu hình, nghệ thuật kiến trúc. Đó cũng là một phần lịch sử - văn hóa vùng đất phương Nam cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20.          

Nhà trăm cột đã được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia từ năm 1997.

Viễn Du