Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh và những lưu ý trong điều trị

Vàng da sơ sinh là bệnh lý thường gặp ở trẻ sơ sinh (xuất hiện ở khoảng 60% trẻ đủ tháng và 80% trẻ sinh non). Ở thể nặng, nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có nguy cơ để lại biến chứng khiến trẻ tử vong hoặc bị di chứng não suốt đời.

Vàng da sơ sinh là hiện tượng da (có thể da vùng mặt hoặc toàn thân), kết mạc mắt trẻ có màu vàng. Nguyên nhân là do tăng chất bilirubin gián tiếp – một thành phần được giải phóng ra khi hồng cầu bị vỡ. Ở trẻ sơ sinh, đời sống hồng cầu ngắn hơn người trưởng thành, khi hồng cầu vỡ thì gây ra chất vàng da, chất này sẽ được đào thải ra phân và nước tiểu.

Trẻ sơ sinh được chiếu đèn điều trị vàng da ở Khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Thiện Hạnh. Ảnh: Quang Nhật

Vàng da trẻ sơ sinh có thể được nhận biết bằng mắt thường khi quan sát trẻ trong điều kiện ánh sáng bình thường. Tuy nhiên nếu không để ý, theo dõi trẻ kỹ, nhiều cha mẹ không phát hiện con mình bị vàng da cho đến khi trẻ được bác sĩ khám. Trường hợp của chị H’Hoai Niê (29 tuổi, ở thị xã Buôn Hồ) là một ví dụ. Chị H’Hoai có bất thường về ngôi thai nên đến ngày chuyển dạ chị được chỉ định chuyển lên bệnh viện tuyến tỉnh mổ lấy thai. Chị nhập Khoa Sản, Bệnh viện Đa khoa Thiện Hạnh và sinh được một bé gái ngay sau đó. Sau 2 ngày sinh, bác sĩ kiểm tra, phát hiện bé bị vàng da và chỉ định chiếu đèn điều trị. Trước đó, mẹ bé và người thân trong gia đình cũng nhìn thấy da bé hơi vàng nhưng không biết đây là bệnh.

Bệnh vàng da sơ sinh có hai thể chính là vàng da sinh lý (còn gọi là vàng da nhẹ) và vàng da bệnh lý (còn gọi là vàng da nặng). Vàng da bệnh lý có những biểu hiện như: vàng da sớm trong vòng 1-2 ngày đầu sau sinh; tốc độ vàng da lan nhanh, từ mặt đến đùi, cẳng chân, bàn chân; kèm theo hiện tượng ngủ li bì, bỏ bú hoặc một số bé có hiện tượng co, gồng người, co giật.

Bác sĩ Trần Thị Mỹ Giêng, Trưởng Khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Thiện Hạnh cho biết: "Vàng da sinh lý hầu như không cần điều trị, bác sĩ chỉ tư vấn mẹ cho bé bú tốt, bé đi cầu, đi tiểu tốt là được. Còn đối với vàng da bệnh lý thì bắt buộc phải điều trị, phương pháp chủ yếu là chiếu đèn hoặc thay máu đối với trường hợp rất nặng. Vàng da nặng không điều trị thì rất nguy hiểm. Bởi vàng da là do hàm lượng bilirubin gián tiếp trong máu tăng cao, khi nó tăng quá cao ngoài sức đào thải của cơ thể trẻ thì nó có thể qua hàng rào máu não, đến não, gây tổn thương tế bào não không hồi phục, gây ra bại não về sau”.

Trẻ sơ sinh được chiếu đèn điều trị vàng da ở Khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Thiện Hạnh. Ảnh: Quang Nhật

Cũng theo bác sĩ Trần Thị Mỹ Giêng, một số bậc cha mẹ chưa hiểu rõ mức độ nguy hiểm của bệnh vàng da sơ sinh và tự điều trị cho trẻ mà không tham vấn ý kiến bác sĩ. Sai lầm trong điều trị thường gặp nhất là phơi nắng. Khoa học hiện đại đã chứng minh rằng phơi nắng không làm giảm vàng da, bởi vì ánh sáng trong đèn chiếu điều trị vàng da là ánh sáng xanh có bước sóng phù hợp, còn trong ánh nắng mặt trời thì có nhiều loại ánh sáng, nhiều bước sóng, trong đó còn có tia cực tím, tia UV có thể gây tổn thương da, ung thư da, trong khi làn da của trẻ sơ sinh vô cùng mỏng manh và nhạy cảm. Một số người tự mua đèn chiếu không rõ nguồn gốc điều trị cho bé ở nhà cũng không tốt bởi đèn chiếu trong y tế phải đáp ứng đủ tiêu chuẩn y khoa, đồng thời, người thực hiện kỹ thuật chiếu đèn cũng cần có chuyên môn để điều chỉnh bước sóng, khoảng cách chiếu phù hợp, biết quan sát một số tác dụng phụ của việc chiếu đèn như sạm da, mất nước, đi tiêu phân lỏng… để xử trí kịp thời.

Về dự phòng bệnh vàng da, bác sĩ Trần Thị Mỹ Giêng cho biết, chỉ dự phòng ở đối tượng nguy cơ cao là trẻ sinh non. Hầu hết trẻ sinh non đều bị vàng da nên bác sĩ thường chỉ định chiếu đèn sớm, bắt đầu từ ngày thứ 2 sau sinh. Trường hợp nữa là tiên lượng bất đồng nhóm máu mẹ con. Vì đây là bệnh hoàn toàn có thể điều trị được nên việc dự phòng từ trong bào thai là không cần thiết. Điều quan trọng là gia đình phải chú ý quan sát, phát hiện sớm và điều trị kịp thời, tránh những sai lầm mà bác sĩ đã nêu ở trên. Ngoài ra, trong quá trình mang thai, người mẹ nên ăn uống đủ các nhóm chất; làm việc, nghỉ ngơi hợp lý, tránh tiếp xúc với hóa chất độc hại; khám thai định kỳ, tiêm chủng đầy đủ. Sau sinh, mẹ tiếp tục bổ sung đủ chất dinh dưỡng để bảo đảm chất lượng, số lượng sữa cho bé bú.

Ngọc Lan – Thu Huế