Xây dựng và phát triển văn hóa Việt Nam trong giai đoạn mới

Đại hội XI của Đảng và những vấn đề lớn về văn hóa

Đảng ta đã từng khẳng định rằng: “Nền văn hóa nước ta không tách rời với con đường toàn dân tộc đang đi - chính là độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã hội”… Chính vì thế, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng (1-2011), tiếp nối các quan điểm của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa, Đảng đã đề ra những định hướng lớn về văn hóa trong giai đoạn mới - giai đoạn công nghiệp hóa-hiện đại hóa (CNH-HĐH), hội nhập và phát triển.

Tháng 7-1998, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương 5 (khóa VIII) ra Nghị quyết về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Toàn bộ tinh thần của Nghị quyết đã làm sáng lên bức tranh của nền văn hóa đất nước, đó là nền văn hóa với vai trò là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, gắn với sự nghiệp CNH- HĐH đất nước, gắn với những vấn đề nảy sinh trong xu thế toàn cầu hóa và nền kinh tế thị trường. Đến Đại hội IX, Đại hội X, những tư tưởng chủ yếu của Đảng về phát triển văn hóa tiếp tục được thể hiện trên cơ sở thực tiễn thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII), nhấn mạnh vị trí, vai trò của văn hóa trong lịch sử phát triển của dân tộc ta; khẳng định sức sống lâu bền của những quan điểm, tư tưởng của Nghị quyết Trung ương V (khóa VIII) trong đời sống xã hội, trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Đồng thời, Đảng cũng tiếp tục khẳng định định hướng: Làm cho văn hóa thấm sâu và mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam. Bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ CNH-HĐH, hội nhập kinh tế quốc tế… Đa dạng hóa các hoạt động của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Xây dựng và phát triển chương trình giáo dục văn hóa, thẩm mỹ, nếp sống văn hóa hiện đại trong nhân dân. Phát huy tiềm năng, khuyến khích sáng tạo văn học, nghệ thuật, tạo ra những tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật… Tăng cường mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hóa. Chống sự xâm nhập văn hóa độc hại, lai căng, phản động. Xây dựng, nâng cấp đồng bộ hệ thống thiết chế văn hóa…

Đại hội XI của Đảng với những điểm bổ sung mới, nội dung và nhiệm vụ mới đã tạo nên một hệ thống đồng bộ về chăm lo phát triển văn hóa. Nghị quyết của Đại hội XI vẫn xác định: Nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là một trong tám đặc trưng của chủ nghĩa xã hội mà chúng ta xây dựng, theo quan niệm mới của Đảng và nhân dân ta về chủ nghĩa xã hội. Đặc biệt, trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã đề cập đến nhiều đặc trưng mang những giá trị văn hóa đích thực và cao đẹp mà con người khát vọng vươn lên và phấn đấu đạt tới như “dân chủ-công bằng-văn minh”, “do nhân dân làm chủ”, “con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện”, “các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp nhau phát triển”, “có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới”… Để phấn đấu xây dựng nước ta trở thành một nước công nghiệp hiện đại theo định hướng xã hội chủ nghĩa, trong văn kiện Đại hội XI đã xác định tám phương hướng cơ bản và chú trọng nắm vững và giải quyết tám mối quan hệ lớn, trong đó chỉ rõ những nội dung đề cập trực tiếp đến văn hóa. Đó là phương hướng cơ bản thứ ba “xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; xây dựng con người, nâng cao đời sống nhân dân, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội” và mối quan hệ “giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội” (Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011).

Đại hội XI của Đảng đã đề ra những nội dung và nhiệm vụ mới về phát triển nền văn hóa Việt Nam. Ảnh: T.L

Có thể nói, tư tưởng xuyên suốt trong các văn kiện Đại hội XI là gắn chặt văn hóa với con người, chăm lo phát triển văn hóa nhằm mục tiêu trực tiếp và quan trọng nhất là nuôi dưỡng và xây dựng nhân cách con người Việt Nam thời kỳ CNH-HĐH và hội nhập quốc tế. Mục tiêu của việc chăm lo phát triển văn hóa là góp phần trực tiếp “xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực và thẩm mỹ ngày càng cao” (Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011). Đại hội XI còn nêu ra một nhiệm vụ mới rất quan trọng của văn hóa là “Đúc kết và xây dựng hệ giá trị chung của người Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập quốc tế”. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 yêu cầu, trong khi phát triển văn hóa, phải “chú trọng xây dựng nhân cách con người Việt Nam về lý tưởng, trí tuệ, đạo đức, lối sống, thể chất, lòng tự tôn dân tộc, trách nhiệm xã hội, ý thức chấp hành pháp luật”. Đây là một vấn đề dù không phải là hoàn toàn mới mẻ nhưng vô cùng quan trọng. Vì thế, việc xây dựng nhân cách con người Việt Nam phải “kết hợp và phát huy đầy đủ vai trò của xã hội, gia đình, nhà trường, từng tập thể lao động, các đoàn thể và cộng đồng dân cư trong việc chăm lo xây dựng con người Việt Nam”, phải làm cho môi trường đó trở thành “môi trường văn hóa lành mạnh, phong phú, đa dạng” (Báo cáo Chính trị). Đối với gia đình, Báo cáo Chính trị nêu rõ, phải “sớm có chiến lược quốc gia về xây dựng gia đình Việt Nam, góp phần giữ gìn và phát triển những giá trị truyền thống của văn hóa, con người Việt Nam, nuôi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ”. Đối với cộng đồng dân cư, phải “đưa phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa đi vào chiều sâu, thiết thực, hiệu quả”. Đối với các đơn vị công tác, sản xuất, học tập, chiến đấu “phải là môi trường rèn luyện, hình thành nhân cách con người và nền văn hóa Việt Nam”…

Đại hội XI của Đảng còn nêu lên những yêu cầu, định hướng phát triển đối với một số lĩnh vực, loại hình của văn hóa. Đối với văn học-nghệ thuật, Đảng yêu cầu vừa phải “giàu chất nhân văn, dân chủ”, vừa phải nỗ lực “vươn lên hiện đại”; vừa phải “cổ vũ, khẳng định cái đúng, cái đẹp, đồng thời lên án cái xấu, cái ác”, vừa “tìm tòi, thể nghiệm những phương thức thể hiện và phong cách nghệ thuật mới” nhưng với mục đích “đáp ứng nhu cầu lành mạnh, đa dạng và bồi dưỡng lý tưởng, thị hiếu thẩm mỹ cho công chúng”... Đối với yêu cầu bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa truyền thống cách mạng, Báo cáo Chính trị đã chỉ ra một nội dung mới xuất phát từ thực tiễn, đó là “gắn kết chặt chẽ nhiệm vụ phát triển văn hóa, văn nghệ, bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa với phát triển du lịch và hoạt động thông tin đối ngoại nhằm truyền bá sâu rộng các giá trị văn hóa trong công chúng”. Đối với hệ thống thông tin đại chúng, cần xác định rõ định hướng phát triển “đồng bộ, hiện đại, thông tin chân thật, đa dạng, kịp thời phục vụ có hiệu quả sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Đối với lĩnh vực hợp tác quốc tế về văn hóa, các văn kiện Đại hội XI đã yêu cầu vừa mở rộng, vừa đổi mới đi vào chiều sâu và nâng cao hiệu quả để tạo bước phát triển thật sự về chất lượng trên lĩnh vực này. Vì vậy, nhiệm vụ trước mắt và lâu dài của những người làm công tác văn hóa nói riêng và của toàn dân nói chung là phải tăng cường việc giới thiệu, truyền bá văn hóa, con người, đất nước Việt Nam với thế giới, xây dựng một số trung tâm văn hóa Việt Nam ở nước ngoài, tiếp thu những kinh nghiệm tốt về phát triển văn hóa của các nước, giới thiệu các tác phẩm văn học, nghệ thuật đặc sắc của nước ngoài với công chúng Việt Nam...

Nguyễn Thị Thọ

--------------

Tài liệu tham khảo: Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI-NXB CTQG, HN-2011.