NHÂN 60 NĂM NGÀY TRUYỀN THỐNG NGÀNH IN, XUẤT BẢN VÀ PHÁT HÀNH SÁCH

Kỷ niệm những ngày xuất bản, phát hành báo chí chống Mỹ trong lòng địch

Nhớ lại năm 1966, tại Đà Lạt, phong trào chống Mỹ-Thiệu diễn ra sục sôi với các hoạt động: đốt hình nộm tổng thống Mỹ Giôn-xơn và Bộ trưởng Mắc Namara tại chùa Linh Sơn, đốt Đài Phát thanh Đà Lạt – Tuyên Đức… Sinh viên, học sinh liên kết với văn nghệ sĩ, trí thức yêu nước cùng quần chúng hình thành một thế trận mạnh mẽ tấn công kẻ thù. Hàng loạt tờ báo yêu nước ra đời như: Đà Lạt thức, Nước mắt mẹ, Tranh thủ nhân dân của trí thức, thanh niên, sinh viên; các tờ Đạo pháp, Thắp đuốc của Liên đoàn Học sinh Phật tử Đà Lạt và tờ Niềm tin ở Bảo Lộc. Chúng tôi cũng nhập cuộc xuất bản tờ Tin Tưởng của sinh viên Phật tử Đà Lạt; trụ sở tòa soạn báo đặt tại giảng đường chùa Linh Sơn và ban biên tập làm việc tại căn gác nhà số 42 - Võ Tánh (nay là đường Bùi Thị Xuân).

Mục đích báo Tin Tưởng là khơi dậy, thúc giục lòng yêu nước của nhân dân, vận động sinh viên và quần chúng nổi lên chống Mỹ. Về điều kiện vật chất, khi ấy chúng tôi chỉ là những sinh viên trắng tay, song mỗi người đều náo nức tự nguyện làm tất cả các khâu: từ nội dung bài vở đến quyên góp tạo nguồn kinh phí, in ấn, xuất bản, phát hành… tất cả đều hoàn toàn bí mật.

Anh em chúng tôi hồi đấy không có nổi cái radio để nghe thời sự; nếu được nghe nhờ của người khác thì cũng không dám công khai mở sóng Đài Tiếng nói Việt Nam và Đài Phát thanh Giải Phóng. Chúng tôi bị bít bùng về tin tức. “Bộ sậu” tòa soạn báo gồm có anh Ngô Thế Lý - sinh viên ban Triết làm chủ nhiệm; tôi - sinh viên ban Văn làm chủ bút; anh thư ký tòa soạn Phan Long Phùng ở ban Sử-Địa; anh Cao Minh Trí, sinh viên ban Toán-Lý làm công tác trị sự. Về thời cuộc chính trị chúng tôi bàn nhau: cứ bám vào Đài Phát thanh Sài Gòn của Mỹ ngụy, điều nào Đài Sài Gòn khen thì ta chửi, ngược lại điều gì Đài Sài Gòn chửi thì ta khen. Tôi có trách nhiệm tìm gặp các văn nghệ sĩ và trí thức tiến bộ yêu nước để nhờ cộng tác, như anh Nguyễn Diệp dạy ở Trường trung học Trần Hưng Đạo, anh Trần Hữu Lục dạy ở Trường trung học Bùi Thị xuân, anh Đoàn Đại Oanh, anh Lê Kim Ngữ, anh Lê Quốc Hùng, anh Đặng Thái Vân, nhà thơ Lê Văn Ngăn… rồi một số nhà sư yêu nước, nhà dòng tiến bộ, trong đó có những thầy cô giáo đang giảng dạy chúng tôi ở trường đại học. Đặc biệt có cả người đang giảng dạy, huấn luyện ở trường Đại học Quân đội ngụy cũng bí mật tham gia viết bài và phát hành báo cho chúng tôi.

Báo Tin Tưởng sưu tầm và đăng các tác phẩm của một số văn nghệ sĩ cách mạng, như: Tố Hữu, Lưu Quý Kỳ, Nguyễn Đình Thi, Giang Nam, Thu Bồn… Chúng tôi mượn máy ghi âm, bí mật thu các bài phát trên Đài Giải Phóng hoặc Đài Tiếng nói Việt Nam sau đó in lên báo. Có lúc không kịp mượn máy thu băng, chúng tôi chụm đầu chờ chương trình tiếng thơ bên radio, chuẩn bị sẵn giấy bút, phân công nhau: anh này chép các câu thơ số lẻ (như câu 1,3,5…), anh khác chép những câu số chẵn (như câu 2,4,6…) rồi ráp lại thành nguyên bài đem đăng. Gặp lúc thời tiết xấu, anh em nghe không rõ tiếng nên chép bị sai một số từ ngữ trong các bài: Quê hương, Nghe em vào Đại học của nhà thơ Giang Nam hoặc bài Mẹ của nhà thơ Thu Bồn…. Nhân ôn lại kỷ niệm này, tôi xin thay mặt Ban biên tập lúc ấy chân thành xin lỗi các tác giả và độc giả về những sai sót của báo Tin Tưởng đăng cách đây hơn 40 năm.

Song song với công việc lo bài vở, mỗi sinh viên chúng tôi phải lo xoay xở kinh phí xuất bản. Anh chủ nhiệm báo có gia đình ở Đà Lạt, quen biết nhiều nên vừa tự đi vận động, vừa giới thiệu chúng tôi đến các nhà hảo tâm để quyên góp. Đó là các tín đồ Phật giáo, bà con tiểu thương, những Mạnh Thường Quân, kể cả một số giới chức tiến bộ trong guồng máy ngụy quyền. Có khi chúng tôi quyên được tiền từ các cuộc biểu diễn văn nghệ; có anh em xin tiền của nhà; có anh em nhịn ăn cơm hàng, xin cơm chùa, ăn nhờ nhà bạn hoặc ăn ở quán cơm từ thiện xã hội giá rẻ để dành tiền góp mua giấy mực in báo… Trong đó có chị sinh viên ban Pháp văn Nguyễn Thục Hiền, thủ quỹ tòa soạn cũng thường hay giúp tiền cho báo những lúc tình hình nghiệt ngã nhất.

Việc in ấn lúc ấy cũng là cả một vấn đề gay go: Không có máy in, phải phân tán số trang báo ra đi in nhờ ở nhiều nơi, sau đó chuyển về điểm hẹn, sắp lại thành quyển, đóng xén và bí mật chuyển đi. Khâu cuối cùng phát hành là khâu quyết định. Chúng tôi tổ chức một mạng lưới phát hành sẵn, hầu hết là những cơ sở hợp pháp và những gia đình yêu nước tiến bộ. Mạng lưới không chỉ tại Đà Lạt mà cả ở Sài Gòn, Huế, Cần Thơ, Nha Trang, Buôn Ma Thuột, Pleiku, Quy Nhơn, Quảng Nam, Đà Nẵng, Phan Rang, Phan Thiết, Tuy Hòa… Không những phát hành trong nhân dân mà ngay cả trong một số các đơn vị cơ quan ngụy quyền. Báo được ngụy trang, bí mật chuyển về các địa phương và chờ lệnh mới đồng loạt xuất hiện cùng ngày, giờ. Như thế là trong một lúc tất cả các điểm, các tỉnh báo được tung ra nhiều nơi ở vùng tạm chiếm, đối phương bị bất ngờ không thể đánh động kịp để đàn áp, tịch thu báo cùng lúc.

Sau này, báo Tin Tưởng được sách Tiếng hát những người đi tới (là cuốn sách mang tính tư liệu lịch sử) đánh giá là tờ báo công khai đầu tiên dám đăng 7 điểm trong bản tuyên bố của bà Nguyễn Thị Bình, đại diện Mặt trận Dân tộc giải phóng Miền Nam tại hòa đàm Paris.

Nguyễn Tường Văn