Chế biến lâm sản làm gì để bứt phá?

Từ năm 2001 đến nay, giá trị sản xuất ngành chế biến lâm sản chiếm 25-30% giá trị sản xuất công nghiệp chế biến và 50-60% giá trị chế biến nông - lâm sản; kim ngạch xuất khẩu đạt từ 6-7,5 triệu USD. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng của ngành này đang chững lại, hoạt động sản xuất kinh doanh của các cơ sở chế biến lâm sản bộc lộ nhiều bất cập, yếu kém.

Thực trạng buồn...
Toàn tỉnh hiện có 506 cơ sở chế biến gỗ và sản xuất đồ mộc, bao gồm 83 cơ sở chế biến gỗ và 423 cơ sở sản xuất đồ mộc. Các cơ sở này đang giải quyết việc làm cho gần 18.000 lao động, tổng doanh thu mỗi năm 250 tỷ đồng, chiếm hơn 20% giá trị sản xuất ngành công nghiệp chế biến nông - lâm sản của tỉnh. Tuy nhiên, năng lực chế biến còn yếu kém, sản xuất manh mún, quy trình công nghệ còn lạc hậu, mức độ cơ giới hóa chưa cao, sản phẩm tinh chế còn thấp, là thực trạng buồn của công nghiệp chế biến lâm sản hiện nay. Không những thế, qua kiểm tra hầu hết các đơn vị này đều không chấp hành  và bảo đảm đầy đủ  các điều  kiện trong hoạt động sản xuất và kinh doanh. Trong số trên 500 cơ sở chế biến gỗ và sản xuất đồ mộc thì chỉ có 83 cơ sở là của doanh nghiệp (DN). Và trong số đó chỉ có 15 DN, có đầu tư máy móc thiết bị tương đối hoàn chỉnh, sản xuất các sản phẩm đồ mộc tinh chế, ván nhân tạo. Số còn lại, 68 DN máy móc thiết bị đã lạc hậu, hoạt động sản xuất chủ yếu chỉ là sơ chế sản phẩm. Điều này cho thấy, công nghiệp chế biến lâm sản ì ạch, chậm đổi mới, phát triển không tương xứng với tiềm năng và gây lãng phí nguồn gỗ nguyên liệu trong quá trình chế biến. Bên cạnh đó, theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hiện đang có 297 cơ sở sản xuất đồ mộc quy mô hộ gia đình làm ăn kém hiệu quả; 126 cơ sở sản xuất đồ mộc và 10 cơ sở chế biến gỗ đang gây ô nhiễm môi trường, nằm gần khu dân cư và gần rừng. Chính vì vậy đã ảnh hưởng đến công tác quản lý nhà nước trong hoạt động sản xuất kinh doanh và bảo vệ rừng. Không ít cơ sở chế biến lâm sản có hành vi tiêu thụ gỗ lậu, tiếp tay cho lâm tặc, khiến cho tình trạng khai thác gỗ, phá rừng trái phép xảy ra ngày một nóng bỏng trên địa bàn tỉnh trong những năm qua. UBND tỉnh đã chỉ đạo các ngành chức năng tăng cường công tác kiểm tra, chấn chỉnh, xử lý và tổ chức di dời các cơ sở này ra khỏi rừng nhằm lập lại trật tự trong hoạt động sản xuất, chế biến, kinh doanh lâm sản, thế nhưng vẫn chưa đạt quả kết như mong muốn. Ngoài ra, nhiều cơ sở không thực hiện quy định về treo biển hiệu, nên rất khó khăn trong kiểm tra, kiểm soát nguồn gỗ nhập xuất xưởng… đặc biệt là các cơ sở mộc sản xuất ngay trong nhà ở của các hộ kinh doanh cá thể. Mặt khác, địa điểm sản xuất kinh doanh của các cơ sở này hầu hết được xây dựng trên diện tích không phải là đất chuyên dùng, thuộc quyền sử dụng của gia đình hoặc cá nhân, không có giấy phép xây dựng, phòng cháy chữa cháy… Hiện có trên 120 cơ sở sản xuất mộc nằm trong khu dân cư, hoạt động sản xuất vừa thiếu ổn định vừa không tuân thủ, chấp hành đầy đủ  các điều  kiện theo đúng quy định về nhà xưởng gây ô nhiễm môi trường.

Hoạt động chế biến lâm sản tại Công ty Lâm nghiệp Ea Wy (huyện Ea H'leo).

Để phát triển ổn định, hiệu quả
Thực trạng chế biến gỗ của tỉnh đã cho thấy, do các DN thiếu sự đầu tư chiều sâu cho công nghệ, máy móc lạc hậu nên vừa ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế vừa gây lãng phí, thất thoát nguồn nguyên liệu. Trong khi nguồn gỗ tự nhiên ngày càng hạn hẹp, theo quy hoạch chỉ còn khả năng cung cấp 15.000 m3/ năm (giai đoạn 2016-2020) thì việc tiết kiệm gỗ, chống thất thoát lãng phí trong chế biến là yêu cầu cấp thiết. Và hiện đại máy móc, ưu tiên đầu tư tăng quy mô, công suất cho các cơ sở có đủ năng lực về cơ sở vật chất, nguồn nhân lực, chủ động nguồn nguyên liệu là giải pháp được chú trọng nhằm thúc đẩy ngành công nghiệp này phát triển. Theo Đề án “Phát triển công nghiệp chế biến nông – lâm sản trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn đến năm 2015” vừa được công bố, việc quy hoạch lại mạng lưới này hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, tăng dần tỷ trọng chế biến tinh và chú trọng đến thị trường xuất khẩu. Theo đó, ngành gỗ sẽ có sự sắp xếp, củng cố lại theo các tiêu chí: không gần rừng, không gây ô nhiễm môi trường, không gần khu dân cư; phân bố hợp lý trên địa bàn các huyện, thị xã, thành phố; ưu tiên phát triển đối với những cơ sở có vùng nguyên liệu ổn định, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư dây chuyền công nghệ hiện đại, nâng cao giá trị xuất khẩu bằng các sản phẩm tinh chế...

Đến nay, trên địa bàn tỉnh đã có 1 khu công nghiệp và 11 cụm công nghiệp, trong đó Khu công nghiệp Hòa Phú có diện tích: 181,73 ha; 5 cụm công nghiệp đang xây dựng có diện tích  275,87 ha; 6 cụm công nghiệp đang làm thủ tục đầu tư có diện tích 287 ha. Đây là điều kiện thuận lợi cho quy hoạch phát triển công nghiệp chế biến này. Hơn nữa, vừa qua, Kỳ họp thứ 14 - HĐND tỉnh khóa VII đã thông qua đề án “Chính sách hỗ trợ các cơ sở chế biến lâm sản chuyển đổi ngành nghề và di dời vào khu - cụm công nghiệp, điểm quy hoạch” với tổng kinh phí thực hiện 53,11 tỷ đồng được kỳ vọng như một giải pháp để tái cấu trúc lại một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Hy vọng rằng, đề án này nhanh chóng được thực thi để lập lại trật tự, kỷ cương trong sản xuất, chế biến, tiêu thụ lâm sản, nâng cao hiệu quả kinh tế, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý Nhà nước, góp phần tích cực cho công tác quản lý bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng.