Đào tạo cử tuyển: Chưa gắn với sử dụng gây nhiều lãng phí

Cử tuyển học sinh (HS) ở vùng đặc biệt khó khăn vào các trường đại học, cao đẳng, trung cấp là chính sách thiết thực, phù hợp với đặc thù vùng Tây Nguyên, là giải pháp quan trọng, hiệu quả góp phần tăng cường đội ngũ cán bộ người dân tộc thiểu số (DTTS) cho các tỉnh miền núi. Thế nhưng, nhiều sinh viên (SV) cử tuyển sau khi tốt nghiệp không bố trí được việc làm, gây nhiều lãng phí...

Chất lượng đầu vào thấp

Thời gian qua, chính sách cử tuyển HS ở các vùng đặc biệt khó khăn vào các trường đại học (ĐH), cao đẳng (CĐ) và trung cấp chuyên nghiệp (TCCN) thuộc hệ thống giáo dục quốc dân đã góp phần quan trọng trong việc tăng cường đội ngũ cán bộ là người DTTS cho các tỉnh Tây Nguyên. Qua chế độ cử tuyển đã đào tạo nguồn cán bộ, trí thức có trình độ chuyên môn cao, bổ sung thêm nguồn nhân lực phục vụ cho các vùng khó khăn, nhất là vùng đồng bào DTTS, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương. Từ chính sách này nhiều con em đồng bào DTTS có điều kiện học tập nâng cao trình độ chuyên môn, tạo nguồn xây dựng đội ngũ cán bộ DTTS cho các tỉnh miền núi… Từ năm 2007 đến 2013, Bộ GD-ĐT giao cho 5 tỉnh Tây Nguyên đào tạo 2.537 chỉ tiêu (CT) cử tuyển, trong đó ĐH 2.082 CT, CĐ 130 CT và TCCN 325 CT. Qua xét tuyển, các tỉnh đã tuyển chọn được 1.944 CT (đạt 76,6%) thuộc 26 thành phần dân tộc theo học tại 19 trường ĐH, CĐ, TCCN trong cả nước, với 36 chuyên ngành đào tạo, trong đó trình độ ĐH 1.599 em, CĐ 91 em, TCCN 254 em. Trước khi vào học tại các trường ĐH, CĐ các em hệ cử tuyển phải học qua một năm dự bị ở các Trường Dự bị Đại học Nha Trang, Dự bị Đại học TP. Hồ Chí Minh hoặc các trường có khoa đào tạo dự bị.  Phần lớn các em chấp hành tốt nội quy, quy chế của trường, yên tâm, phấn khởi, nỗ lực vươn lên trong học tập. Tuy nhiên, do chất lượng đầu vào thấp, nên khi còn học dự bị một số em không theo kịp chương trình, phải lưu ban, học lại dự bị năm thứ 2. Theo báo cáo của Trường Đại học Dự bị Nha Trang và Trường Dự bị Đại học TP. Hồ Chí Minh, từ năm 2007-2013 có gần 7% HS phải lưu ban hoặc bỏ học. Chính vì chất lượng đầu vào thấp, nên khi xét tuyển vào học chính thức tại các cơ sở đào tạo chuyên ngành, nhiều em đã không theo kịp chương trình nên tiếp tục bỏ học, lưu ban. Đại diện các trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh, Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Đà Nẵng cho rằng: “Chất lượng đầu vào của HS hệ cử tuyển thấp nên nhà trường gặp khó khăn trong công tác đào tạo”. Kết quả xếp loại học tập từ các cơ sở đào tạo cho thấy, sinh viên tốt nghiệp đạt loại khá, giỏi chiếm tỷ lệ 14,2%, trung bình 69%, yếu kém chiếm 6,8%.

Nguyện vọng của sinh viên cử tuyển là sớm được bố trí việc làm theo ngành nghề đào tạo. (Ảnh minh họa).

Cân đối trong quy hoạch và đào tạo

Tại hội nghị ngày 16-12-2014, theo báo cáo của Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, sau 7 năm thực hiện Nghị định 134 của Chính phủ về việc cử tuyển HS DTTS vào các trường ĐH, CĐ, TC, 5 tỉnh Tây Nguyên có 1.194 SV cử tuyển tốt nghiệp (949 ĐH, 66 CĐ và 179 TCCN), nhưng chỉ mới bố trí việc làm cho 744 em (đạt 62,31%). Như vậy, còn 450 SV cử tuyển thất nghiệp (chiếm 37,7%). Con số này đi kèm kinh phí đào tạo đã tạo ra một sự lãng phí không nhỏ cho ngân sách Nhà nước. Theo tính toán sơ bộ,  kinh phí hỗ trợ cho 1 em từ khi bước vào học dự bị đến khi học đại học ra trường tương đương 115 triệu đồng (bao gồm trợ cấp ăn, ở, đi lại, sách vở, đồ dùng học tập). Tỷ lệ SV cử tuyển được bố trí việc làm: Lâm Đồng đã bố trí việc làm cho 183/239 SV, Gia Lai: 125/168 SV, Dak Nông: 210/340 SV, Kon Tum: 195/334 SV và Dak Lak 31/113 SV. Mặc dù Nghị định 134 của Chính phủ quy định rõ trách nhiệm UBND các tỉnh tiếp nhận và phân công công tác cho sinh viên cử tuyển tốt nghiệp, nhưng không tỉnh nào bố trí công tác hết cho số SV đã ra trường. Nguyên nhân của tình trạng này có nhiều, song tựu trung, chính là do việc tuyển sinh, đào tạo hệ cử tuyển chưa gắn với quy hoạch lao động của các địa phương. Tại Hội nghị  đánh giá kết quả 7 năm thực hiện Nghị định 134 của Chính phủ diễn ra vào trung tuần tháng 12, Ban Chỉ đạo Tây Nguyên thẳng thắn chỉ ra: “Do chưa gắn quy hoạch đào tạo cán bộ, nhất là cán bộ DTTS phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, nên việc cử tuyển hằng năm tập trung chủ yếu vào một số ngành như Sư phạm (chiếm 22,3%), Y khoa (20,7%), Nông lâm nghiệp (21%), Kinh tế 16%... Trong khi đó các ngành khác như giao thông, thủy lợi, xây dựng… rất ít, dẫn đến một số chuyên ngành khi đào tạo xong thì địa phương không có nhu cầu và không còn biên chế để bố trí”. Trước đó, theo kết quả giám sát của HĐND tỉnh Dak Lak, việc quản lý, tiếp nhận số SV  hệ cử tuyển sau khi ra trường còn quá ít, công tác tuyển sinh chưa gắn với quy hoạch, kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực, sử dụng biên chế, nhu cầu cán bộ... dẫn đến tình trạng nhiều SV sau khi tốt nghiệp vẫn không tìm được việc làm. “Đây là khó khăn lớn cho các địa phương, cần sớm được quan tâm giải quyết, nếu không sẽ tạo sự ùn tắc cho những năm tiếp theo, vừa gây lãng phí nguồn lực, vừa không phát huy được tính ưu việt của chính sách này”, ông Trần Việt Hùng, Phó trưởng ban Thường trực Ban Chỉ đạo Tây Nguyên khẳng định.

Để chính sách cử tuyển phát huy hiệu quả, các địa phương cần thực hiện tốt phương châm “đào tạo phải gắn với nhu cầu” (ảnh minh họa).

Cũng tại Hội nghị trên, đại biểu đã nêu nhiều ý kiến để giải quyết “đầu ra” cho hệ đào tạo này cũng như nhằm hạn chế sự lãng phí. Theo đó các tỉnh Tây Nguyên cần tăng cường sự lãnh đạo và thống nhất đối với chính sách cử tuyển; cần giao cho Ban Tổ chức Tỉnh ủy các tỉnh làm đầu mối tham mưu thực hiện chính sách này, bảo đảm tính dân chủ, công khai, minh bạch, đúng đối tượng và kiên quyết kiểm điểm xử lý những trường hợp sai quy định. Đối với Sở Nội vụ tiếp tục phối hợp với các sở, ngành liên quan rà soát tình hình thực tế, nắm đối tượng, ngành nghề đào tạo số SV cử tuyển đã tốt nghiệp chưa bố trí công tác, đề xuất phương án  trình UBND tỉnh phê  duyệt, bổ sung, thay thế các đối tượng này vào các vị trí đã thôi việc, nghỉ hưu hoặc thuyên chuyển công tác tại các cơ quan, địa phương. Mặt khác, các tỉnh phải xây dựng quy hoạch chung, kế hoạch cụ thể hằng năm để làm cơ sở tuyển chọn HS, SV người DTTS thuộc các xã đặc biệt khó khăn, xã biên giới, xã trọng điểm vùng DTTS vào học tại các trường phổ thông dân tộc nội trú, trường CĐ, ĐH, bảo đảm phương châm “đào tạo phải gắn với nhu cầu của địa phương”, “tốt nghiệp phải gắn với bố trí việc làm” phù hợp với từng ngành, nghề, từng đối tượng, từng địa phương.

Nguyên Hoa