Căn cứ Tiên Động: Nơi ghi dấu lòng yêu nước của nghĩa sĩ Cần Vương

Theo sử sách ghi chép, ông Ngô Quang Bích, hiệu Ngư Phong sinh ngày 8-4 năm Nhâm Thìn (1832), người làng Trình Phố, xã An Ninh, huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình. Năm 1861, ông đỗ Cử nhân và mở trường dạy học. Khoa thi Kỷ Tỵ năm 1869, ông đỗ Đình Nguyên Hoàng Giáp và lần lượt giữ các chức vụ Nội các Thừa chỉ ở kinh đô Huế, Tri phủ Diên Khánh tỉnh Khánh Hòa, Tri phủ Lâm Thao tỉnh Hưng Hóa, Án sát tỉnh Bình Định, Án sát tỉnh Sơn Tây, Tế tửu Quốc tử giám tại kinh đô, Chánh sứ Sơn phòng kiêm Tuần Phủ tỉnh Hưng Hóa…

Vào tháng 4-1884, tỉnh Hưng Hóa bị thất thủ, Tuần phủ Ngô Quang Bích được triệu hồi về kinh. Ông đã nộp trả ấn tín rồi dẫn quân lên Tiên Động (Cẩm Khê) dựng cờ khởi nghĩa. Hơn một năm sau, phong trào khởi nghĩa Cần Vương được phát động trên cả nước thì Tiên Động trở thành trung tâm chỉ đạo toàn Bắc kỳ.

Đền thờ tướng quân Ngô Quang Bích tại Tiên Động.

Trong suốt 7 năm lãnh đạo cuộc kháng chiến, với cương vị lãnh tụ phong trào Cần Vương Bắc kỳ, Ngô Quang Bích đã kêu gọi, tập hợp được lực lượng ở khắp vùng hai bên sông Hồng thành một đội quân hùng hậu và lớn mạnh. Nhiều tướng tài mưu lược đã phò giúp ông chống Pháp như Tống Duy Tân, Tán Thuật, Vũ Hữu Lợi, Bố Giáp, Đề Kiều, Đốc Ngữ, Lãnh Hoan, Đề Vân, Đề Thành, Đề Dị, Đề Mạc… Chính vì thế, nhiều trận đánh tập kích quân Pháp dọc khu vực Hưng Hóa tiến đến Nghĩa Lộ (Yên Bái) đã làm cho quân Pháp phải nhiều phen thua chạy.

Ngô Quang Bích giữ trọn lòng trung hiếu với vua, với nước và nhân dân. Ông từng khẳng khái, đanh thép tuyên bố: “Thắng mà sống thì làm nghĩa sĩ triều đình; chẳng may thua mà chết thì cũng làm quỷ thiêng giết giặc…”. Thực dân Pháp rất lo sợ trước mưu lược của tướng quân Ngô Quang Bích cùng lực lượng nơi căn cứ Tiên Động ngày càng lớn mạnh. Vào tháng giêng năm 1890, Ngô Quang Bích lâm bệnh trọng và mất tại khu căn cứ Tiên Động. Thi hài ông được mai táng trên núi Tôn Sơn, châu Yên Lập (Phú Thọ). Ba năm sau, nghĩa quân Cần Vương đã bí mật đưa hài cốt ông về táng tại Cát Trù (Cẩm Khê, Phú Thọ) – quê hương của viên tướng thân thuộc Đề Kiều; hai năm sau mới chuyển về an táng tại quê nhà Thái Bình.

Cột cờ tại đền Tiên Động nơi diễn ra lễ tế cờ của tướng quân Ngô Quang Bích.

Hiện nay, ngôi đền thờ tướng quân Ngô Quang Bích được xây dựng khang trang ngay tại khu căn cứ Tiên Động. Trong đền có tượng thờ tướng quân Ngô Quang Bích, các văn bia ghi lại ý chí và lòng quả cảm của ông và các nghĩa sĩ Cần Vương. Trên tấm bia bên lề đường dẫn lên đền thờ Ngô Quang Bích khắc ghi những dòng thơ đầy cảm phục của Phụ chính đại thần Tôn Thất Thuyết ngợi ca ý chí và tấm lòng yêu nước của Ngô Quang Bích: “Lòng trung không nỡ bỏ Tây Châu/Giữ lấy Thao, Đà dải thượng lưu/Họp đám cô quân nơi viễn cảnh/Cầm ba thước kiếm chém quân thù”.

Nguyễn Thế Lượng