Gọi các chức danh đúng ngữ pháp Tiếng Việt

L.T.S: Sau khi Báo Dak Lak Cuối tuần số ra ngày 8-6-2014 đăng bài “Trao đổi về bài Cách gọi các chức danh” của tác giả Ama Quyên, Tòa soạn nhận được bài trao đổi lại của tác giả Thân Nguyễn Luận với đầu đề “Gọi các chức danh đúng ngữ pháp Tiếng Việt”. Để rộng đường dư luận, kỳ này chúng tôi xin giới thiệu bài viết trên.

Báo Dak Lak Cuối tuần ngày 8-6-2014 có đăng bài “Về cách gọi các chức danh” của tôi. Ngày 15-6-2014, Báo Dak Lak tiếp tục đăng bài trao đổi của tác giả Ama Quyên với bài viết của tôi về cách xác định từ, cụm từ chỉ chức danh. Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm của quý độc giả và tác giả Ama Quyên, sự quan tâm của mọi người đối với tiếng Việt như vậy là rất có ý nghĩa, bởi trong xã hội hiện đại, ngôn ngữ giao tiếp đang ngày càng đa dạng và phức tạp. Nhân đây, chúng tôi xin trao đổi thêm với tác giả Ama Quyên và quý độc giả về cách gọi các chức danh theo đúng ngữ pháp Tiếng Việt.

Về quan điểm cá nhân, mục đích của tôi là cùng nhau trao đổi, xây dựng cho Tiếng Việt ngày càng giàu đẹp, tiến bộ, tiện ích.

Đối với bài “Về cách gọi các chức danh”, tôi muốn trao đổi với quý độc giả về cách gọi tên các chức danh sao cho vừa ngắn gọn, vừa dễ hiểu và phù hợp với ngữ pháp Tiếng Việt, vì trong phạm vi một bài viết ngắn, tôi không thể phân tích sâu vào chuyên môn ngữ pháp học.

Ngôn ngữ luôn thay đổi và không ngừng phát triển theo sự vận động của xã hội. Các nhà ngôn ngữ học luôn cập nhật các nghiên cứu mới nhất của mình. Có những quan điểm ngôn ngữ hôm nay đúng thì ngày mai đã sai. Vì vậy, việc đúng sai của việc trao đổi này chỉ là tương đối. Tính võ đoán của ngôn ngữ có lẽ cũng xuất phát tự nhiên từ yếu tố đó. Cái sai được số đông chấp nhận thì nó trở nên đúng. Tên gọi các chức danh mà tôi sẽ trao đổi sau đây cũng là một vấn đề được hiểu như vậy.

Theo ngữ pháp Hán ngữ, kết cấu đúng của các từ sẽ là: chỉ huy trưởng, chỉ huy phó, văn phòng chánh, văn phòng phó, phòng trưởng, phòng phó... Tức là từ chỉ cấp bậc đi sau. Còn theo ngữ pháp tiếng Việt thì ngược lại: Trưởng chỉ huy, phó chỉ huy, chánh văn phòng, phó văn phòng, trưởng phòng, phó phòng.... Từ chỉ cấp bậc sẽ đi trước. Nếu nói gọn các từ theo một ngữ pháp duy nhất thì có thể chấp nhận đó là một từ ghép chỉ chức danh. Tuy nhiên, hiện nay chúng ta chỉ sử dụng một số từ đúng với ngữ pháp tiếng Việt. Các từ đúng là chánh văn phòng, trưởng phòng, phó giám đốc, phó chủ tịch, phó thủ tướng... Những người soạn thảo văn bản xem trọng tiếng Việt và sử dụng như vậy là đúng. Tuy nhiên, một số người khi soạn thảo văn bản lại nhầm lẫn với ngữ pháp tiếng Hán nên diễn đạt chức danh “người đứng đầu một ban chỉ huy” thành “chỉ huy trưởng”. Từ cái sai này sinh ra cái sai khác, khi gọi cấp phó của chỉ huy trưởng lại diễn đạt bằng ngữ pháp tiếng Việt: Phó chỉ huy trưởng, vậy không sai là gì? Không thể sử dụng hai ngữ pháp trong một từ được. Bởi vậy, tôi mới tách ra thành “cụm từ chỉ chức vụ”, may ra mới có thể hiểu được. Cụm từ này chia thành từ chỉ cấp bậc và từ chỉ chức vụ: Phó/chỉ huy trưởng.

Tôi công nhận việc Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học xuất bản năm 1992 có xác định một số chức danh như trưởng phòng, chỉ huy trưởng... là từ. Tuy nhiên, trong một số cuốn từ điển chính thống khác thì hoàn toàn không có. Tôi thử tra 4 cuốn từ điển mới nhất về chức danh “Phó chỉ huy trưởng”, “Phó chánh văn phòng”, “phó trưởng phòng”, trong đó có cuốn Từ điển Tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học, NXB Thanh niên ấn hành năm 2000, nhưng không tìm ra được. Theo tôi, đó là các cụm từ chỉ chức danh mới phù hợp. Có lẽ các nhà ngôn ngữ học khi soạn từ điển đã ý thức được các từ đó không phải là một từ hoặc sai kết cấu ngữ pháp tiếng Việt nên lưỡng lự, phân vân không đưa vào. 

Theo quan điểm cá nhân tôi, cần thống nhất cách gọi các chức danh theo đúng ngữ pháp Việt Nam: Trưởng chỉ huy, Phó Chỉ huy, Chánh Văn phòng, Phó Văn phòng, Trưởng phòng, Phó phòng, Chánh thanh tra, phó thanh tra. Nếu đã sử dụng ngữ pháp Hán ngữ thì phải thống nhất sử dụng cho đúng, đó là: chỉ huy trưởng, chỉ huy phó, văn phòng chánh, văn phòng phó, phòng trưởng, phòng phó, thanh tra chánh, thanh tra phó... Cách gọi theo ngữ pháp tiếng Việt dễ hiểu, dễ nghe và tiện lợi trong giao tiếp hơn rất nhiều. Tiếng Việt đang trong quá trình phát triển và hoàn thiện, vì vậy việc sử dụng thống nhất sẽ góp phần làm tiếng Việt phát triển ổn định và nâng cao vị thế, vai trò trong giao tiếp.

Riêng đối với từ trưởng phòng, gồm từ chỉ thức bậc: “trưởng” và từ chỉ đơn vị công tác chuyên môn, hành chính, sự nghiệp: “phòng”. Về điểm này, tác giả Ama Quyên đóng góp ý kiến đúng. Tuy nhiên, không vì vậy mà tôi đồng tình với cách xác định từ mà bạn đã nêu. Nếu đã đồng ý từ này là từ (danh từ) và đúng ngữ pháp, thì phải công nhận từ phó phòng, phó chỉ huy, phó văn phòng là đúng. Không thể bác bỏ từ phó phòng mà công nhận từ trưởng phòng được.

Văn hóa Việt Nam nói chung và ngôn ngữ Việt Nam nói riêng ít nhiều chịu ảnh hưởng của Trung Quốc. Suốt một thời gian dài người Việt đã sử dụng chữ Hán để viết, để giao tiếp. Trong tiềm thức chúng ta, đâu đó vẫn lẫn lộn từ Hán Việt với Thuần Việt, ngữ pháp Tiếng Hán với ngữ pháp Tiếng Việt. Người soạn thảo văn bản hành chính không phải là những chuyên gia về ngôn ngữ, vì vậy việc ghép từ và sử dụng ngữ pháp đôi khi chưa đúng cũng có thể thông cảm được. Việc huy động trí tuệ của cộng đồng để hoàn thiện tiếng Việt là một việc hết sức cần thiết. Đến Hiến pháp còn lấy ý kiến của toàn dân để sửa đổi, bổ sung, huống hồ là một từ dùng sai trong văn bản hành chính. Những ý kiến của tôi, của Ama Quyên và nhiều độc giả khác nữa sẽ góp phần hoàn thiện tiếng Việt theo hướng tích cực, tiến bộ.

Thân Nguyễn Luận