Nét đẹp trong trang phục truyền thống của các dân tộc

Đắk Lắk là vùng đất quy tụ 49 dân tộc anh em cùng chung sống, mỗi dân tộc mang bản sắc văn hóa riêng biểu hiện ở mọi khía cạnh của đời sống vật chất và tinh thần, trong đó trang phục biểu hiện rõ rệt, thường xuyên và lâu bền nhất.

Vẻ đẹp độc đáo

Mỗi bộ trang phục với chất liệu, màu sắc và cách thiết kế mang những nét đẹp và ý nghĩa khác nhau tạo nên những dấu ấn riêng thể hiện truyền thống tâm lý, khiếu thẩm mỹ của dân tộc mình, nhưng vẫn thấy những nét chung thật gần gũi thể hiện qua từng nhóm dân tộc.

Đơn cử như các dân tộc Giarai, Êđê, Raglai, Chăm và Chu Ru là 5 dân tộc thuộc ngữ hệ Nam đảo. Tại Đắk Lắk, nhóm Nam Đảo có dân số trên 370.000 người, trong đó người Êđê có dân số đông nhất, họ là cư dân sinh sống lâu đời, phân bố hầu khắp các huyện trong tỉnh, các dân tộc còn lại cư trú chủ yếu ở huyện Ea H’leo, Ea Súp và thành phố Buôn Ma Thuột... Y phục của các dân tộc Êđê, Giarai ở đây đều mang những nét chung của nhiều cư dân ở Trường Sơn – Tây Nguyên. Nữ giới mặc áo ngắn chui đầu, váy dài – một loại váy quấn đặc trưng, đó là một tấm vải lớn khi mặc quấn quanh thân từ eo trở xuống, phủ mắt cá chân; nam giới thì đóng khố và mang áo cánh dài quá mông.

Phần thi biểu diễn trang phục truyền thống các dân tộc trong chương trình “Tết sum vầy – Tri ân người trồng cà phê” năm 2023 tại huyện Krông Năng.

Hoa văn trên trang phục truyền thống của người Êđê là hoa văn hình học, những hoa văn gắn liền cuộc sống hằng ngày như cỏ cây, chim, muông thú. Màu sắc chủ đạo là đỏ và đen, đỏ tượng trưng lửa, màu đen tượng trưng cho đất, cùng các họa tiết vàng xanh trắng…, trước đây tất cả được nhuộm từ vỏ cây, lá cây, rễ cây. Người Giarai thì nổi bật với sắc đỏ trên nền chàm.

Các dân tộc Mông, Dao, Pà Thẻn thuộc ngữ hệ Mông – Dao ở Đắk Lắk có dân số trên 56.000 người,  cư trú chủ yếu ở các huyện Krông Bông, M’Drắk, Ea Súp. Trang phục của họ nhìn chung rực rỡ, nhiều màu sắc, với các hoa văn, họa tiết được làm bằng phương pháp dệt, thêu, in sáp ong, đáp ghép vải màu… Phụ nữ Dao và Pà Thẻn giỏi kỹ thuật thêu, dệt, đáp vải; phụ nữ nhóm Mông đen đặc sắc với kỹ thuật batik (nghệ thuật trang trí trên vải). Y phục nữ dân tộc Dao bao gồm áo, yếm, quần; chất liệu được sử dụng để làm nên bộ trang phục này thường được dùng bằng vải lanh, nhuộm chàm. Theo quan niệm của người Dao đỏ, màu đỏ mang lại hạnh phúc, may mắn; chính vì vậy đây là gam màu chủ đạo được họ sử dụng trong trang trí trang phục.

Ngoài ra, trang phục những dân tộc khác cũng có những nét riêng biệt như: phụ nữ nhóm Tày - Thái ít trang trí hoa văn; người Nùng, Lự chủ yếu sử dụng kỹ thuật ghép vải và trang trí bằng hạt bạc; người Thái thêu hoa văn tập trung ở khăn piêu; người Sán Chay trang trí hoa văn trên áo, yếm…; tất cả tạo đã nên một không gian văn hóa đặc sắc, từ đó góp phần gìn giữ, phát huy và tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc.

Lưu giữ và bảo tồn

Tuy nhiên, những nét đẹp độc đáo, bản sắc trên trang phục truyền thống các dân tộc nói chung và dân tộc thiểu số nói riêng đang biến đổi, cải biên, thậm chí là mai một. Trong cuộc sống hiện đại, phần lớn trang phục truyền thống không còn được sử dụng rộng rãi trong đời sống hằng ngày, nhiều bộ trang phục không còn nguyên gốc. Nguyên nhân này xuất phát từ sự phát triển của xã hội, sự giao lưu và ảnh hưởng văn hóa làm thay đổi lối sống và trang phục; nhiều người ngại mặc trang phục truyền thống dân tộc mình do không phù hợp sinh hoạt đời thường; giới trẻ thì sợ bị coi là lạc hậu… Vì vậy, việc bảo tồn, phát huy giá trị trang phục truyền thống được xem là yêu cầu cấp thiết hiện nay, không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa, nâng cao đời sống tinh thần mà còn được khai thác để phát triển du lịch. Bộ sưu tập trang phục truyền thống của các dân tộc Đắk Lắk đang lưu giữ và trưng bày Bảo tàng Đắk Lắk là một điểm nhấn thu hút du khách bởi sự đa dạng, độc đáo trong sắc màu, kiểu dáng.

Người dân thôn 3, xã Cư Prông (huyện Ea Kar) vẫn sử dụng trang phục truyền thống trong cuộc sống hằng ngày.

Bà Nguyễn Thụy Phương Hiếu, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, từ năm 2020 đến nay, Sở đã tham mưu tổ chức tặng hơn 400 bộ trang phục thổ cẩm truyền thống cho các đội chiêng, đội văn nghệ tiêu biểu ở các thôn, buôn trên địa bàn tỉnh thông qua các dự án, chương trình. Ngành văn hóa, các địa phương thường xuyên tổ chức định kỳ tổ chức liên hoan, hội diễn nghệ thuật quần chúng…, trong đó có nội dung thi biểu diễn trang phục dân tộc, tôn vinh nét đẹp văn hóa các dân tộc.

Tại các lễ hội đầu năm như Lễ hội Khai hạ của dân tộc Mường (xã Hòa Sơn, huyện Krông Bông), Lễ hội Lồng tồng của người Tày, Nùng (huyện Cư M'gar), Lễ hội Văn hóa các dân tộc huyện Ea Kar… đồng bào các dân tộc tham gia đều diện những bộ trang phục truyền thống của dân tộc mình, tạo nên một bức tranh rực rỡ sắc màu. Điều đó cho thấy, cùng với các cấp chính quyền địa phương, bản thân mỗi người dân cũng tự nêu cao ý thức, tự hào về giá trị của những di sản văn hóa dân tộc nói chung và trang phục truyền thống nói riêng, từ đó có những đóng góp thiết thực trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị trang phục truyền thống của dân tộc mình.

Mai Sao