Bí ẩn trong lòng đất Tây Nguyên

Mặc dù môi trường, cuộc sống đã thay đổi nhiều nhưng Tây Nguyên vẫn còn nhiều bí ẩn trong lòng đất được phát lộ qua nghiên cứu khảo cổ học, với những dấu ấn cổ xưa khi con người xuất hiện trên vùng đất này.

Rộc Tưng - cứ liệu xưa về con người

Rộc Tưng thuộc xã Xuân An, thị xã An Khê (tỉnh Gia Lai). Tại các gò đồi, các nhà khảo cổ phát hiện hơn 12 địa điểm có dấu vết của người nguyên thủy và đặt tên thứ tự phát hiện: Rộc Tưng 1 đến Rộc Tưng 12. Từ năm 2015 đến năm 2018, các nhà khảo cổ Việt Nam và nước ngoài đã tiến hành đào thám sát, khai quật tại các địa điểm Rộc Tưng 1, Rộc Tưng 4, Rộc Tưng 6, Rộc Tưng 7,  Rộc Tưng 8 và Gò Đá (phường An Bình).

Kết quả khai quật đã thu thập trên 1.000 hiện vật đá (công cụ ghè, rìu tay, mũi nhọn, phác vật công cụ cầm tay, nạo, hòn ghè, chày, mảnh tước và hạch thạch…); đặc biệt, có trên 600 mảnh thiên thạch trong các tầng văn hóa. Qua phân tích những mẫu thiên thạch, niên đại xác định của hiện vật tại Gò Đá là 806.000 ± 22.000 năm và Rộc Tưng 1 là 782.000 ± 20.000 năm cách ngày nay. Niên đại này được xác định thuộc văn hóa sơ kỳ Đá cũ - là một cứ liệu quan trọng về sự xuất hiện con người cổ trên vùng đất Tây Nguyên.

Di chỉ khảo cổ Rộc Tưng 1 được bảo tồn, trưng bày sau khai quật.

Có một Lung Leng bí ẩn

Lung Leng là tên thôn của xã Sa Bình, huyện Sa Thầy (tỉnh Kon Tum). Trên một khu vực khá rộng, gần sông Pô Cô, các nhà khảo cổ đã khai quật và phát hiện khá nhiều hiện vật của con người thời tiền sử.

Qua hai đợt khai quật vào năm 1999 và năm 2001 trên diện tích hơn 11.500 m2, có 14.813 hiện vật được thu thập. Trong đó, các hiện vật đá chiếm số lượng lớn và đa dạng về loại hình (các mũi nhọn, rìa lưỡi, rìu, lao cuốc, bàn mài, hòn mài, lưỡi cưa, mũi khoan, đục đá, bàn nghiền, khuôn đúc đồng, vòng đeo tay…), 224 hiện vật gốm (nồi, bình, vò, ấm, dọi xe sợi, ghè tròn… và hàng triệu mảnh gốm rời), 37 hiện vật kim loại, hơn 40 mộ táng và lò luyện kim.

Các nhà khảo cổ nhận định, Lung Leng là di chỉ duy nhất ở Tây Nguyên tìm thấy công cụ thời đại Đá cũ và dấu tích luyện kim đồng thau với nhiều công cụ đồng thau tìm được, gợi lại mối quan hệ văn hóa Đông Sơn (Thanh Hóa), văn hóa Dốc Chùa (Sông Bé), văn hóa đồng thau Bắc Lào và Đông Bắc Thái Lan...

Hang động núi lửa Krông Nô kỳ thú

Hệ thống hang động núi lửa ở Krông Nô (tỉnh Đắk Nông) là một quần thể di sản hỗn hợp cả về thiên nhiên (di sản địa chất và đa dạng sinh học) và văn hóa (di chỉ khảo cổ tiền sử), được phát hiện, đào thám sát và khai quật trong giai đoạn 2016 - 2018.

Những di vật di cốt phát hiện tại hang động núi lửa Krông Nô.

Tại một số hang động, các nhà khảo cổ đã phát hiện một lượng lớn các di vật, di cốt liên quan đến người tiền sử. Hiện vật bằng đá của người tiền sử chiếm số lượng lớn gồm: đá cuội ghè đẽo không định hình, hòn kê, rìu mài toàn thân, chày, bàn nghiền, bàn mài, mảnh tước, đồ trang sức, các vật thiêng... Hiện vật kim khí có mũi tên đồng. Di cốt động vật gồm các tiêu bản của những loại thú (tê giác, hươu, nai, khỉ, rắn, thỏ, rùa, cua…), vỏ các loài ốc núi, vỏ trai hến, vỏ ốc nước ngọt… Ba di cốt người phát hiện từ các ngôi mộ và môt số tiêu bản xương, răng của khoảng 10 cá thể (trẻ sơ sinh, thiếu nhi, người trưởng thành). Phát hiện di cốt người tại hang động núi lửa Krông Nô là đặc biệt bởi trước đó, hàng trăm điểm khai quật khảo cổ ở Tây Nguyên chưa phát hiện.

Với những phát hiện khảo cổ học tại đây, lần đầu tiên giới khoa học Việt Nam đã phát hiện ra các di tích cư trú của người tiền sử trong các hang động núi lửa, bổ sung thêm một loại hình cư trú mới, một kiểu thích ứng mới của cư dân tiền sử ở vùng đất đỏ bazan Tây Nguyên. Hệ thống hang động núi lửa được phát hiện có dấu tích người cổ là nơi cư trú, mộ táng và xương chế tác công cụ của cư dân tiền sử, diễn ra liên tục từ 7.000 năm đến 4.500 năm cách ngày nay.

Bên cạnh những di chỉ nói trên, Trung tâm Khảo cổ học (Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ) phối hợp với các bảo tàng ở Tây Nguyên điều tra tổng thể và khai quật một số di chỉ: Di chỉ H’lang – địa điểm cư trú và công xưởng chế tác công cụ bằng đá opal có quy mô lớn và mức độ tập trung chuyên môn hóa rất cao ở Gia Lai; thám sát tại di tích Đắc Sơn (Đắk Nông) có niên đại khoảng 3.200 - 3.000 năm cách ngày nay. Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) khai quật thăm dò địa điểm Chàng Hai, Sình Mây, ở buôn Tơ Roa, xã Cư A Mung (huyện Ea H’leo, tỉnh Đắk Lắk); thám sát di tích Suối Ba - nơi đã từng phát hiện di tích mộ chum có niên đại cách đây 3.000 - 2.000 năm…

Mạnh Phong