Kiểm toán Nhà nước: Bước trưởng thành và những đòi hỏi của hội nhập quốc tế (Bài 2)

Bài 2: Phát triển các loại hình kiểm toán mới trong hội nhập quốc tế

Để chủ động hội nhập quốc tế, đặc biệt là thích ứng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ với trọng tâm là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư 4.0, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) Việt Nam đã chủ động triển khai nhiều giải pháp, trong đó giải pháp then chốt là phát triển các loại hình kiểm toán mới nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra.

Kiểm toán công nghệ thông tin

Nhận thức được vai trò của công nghệ thông tin (CNTT) trong hoạt động kiểm toán, đặc biệt là việc sử dụng CNTT để nâng cao hiệu quả công việc kiểm toán, trong thời gian qua, KTNN đang triển khai xây dựng Chiến lược và Khung kiến trúc CNTT của KTNN đến năm 2030; xây dựng, đưa vào sử dụng một số phần mềm hỗ trợ hoạt động kiểm toán, như: Nhật ký kiểm toán, cơ sở dữ liệu đầu mối kiểm toán, quản lý tiến độ kiểm toán, hỗ trợ lập biên bản và báo cáo kiểm toán, tổng hợp kết quả kiểm toán, quản lý thực hiện kiến nghị kiểm toán… Kết quả ban đầu cho thấy, việc ứng dụng CNTT vào hoạt động kiểm toán không chỉ góp phần giúp kiểm toán viên có công cụ tương thích với hệ thống CNTT của đơn vị kiểm toán mà còn góp phần tăng cường tính chuyên nghiệp và hiệu quả hoạt động kiểm toán. Đây là tiền đề để KTNN tiếp tục phát huy, xây dựng và ứng dụng các phần mềm, công cụ hỗ trợ kiểm toán trong hoạt động kiểm toán trong thời gian tới.

Căn cứ định hướng của Tổ chức quốc tế Các cơ quan Kiểm toán tối cao (INTOSAI) về phát triển kiểm toán CNTT, trong thời gian qua, KTNN đã thực hiện lồng ghép kiểm toán CNTT trong một số cuộc kiểm toán đối với các đơn vị, lĩnh vực sử dụng CNTT trong quản lý, điều hành nhằm hỗ trợ đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ, trong đó trọng tâm là đánh giá tính hiệu quả, hiệu lực của hệ thống CNTT; việc tuân thủ các quy định trong quản lý, vận hành hệ thống CNTT và đánh giá rủi ro có sai phạm trọng yếu phát sinh từ hệ thống CNTT... Thông qua việc ứng dụng các kỹ thuật kiểm toán trong môi trường CNTT đã hỗ trợ các kiểm toán viên trong việc theo dõi các nguồn kinh phí; tổng hợp số liệu và phát hiện các hành vi theo dõi và báo cáo các thông tin thiếu trung thực về quản lý đất đai, lập sổ bộ thu thuế đất phi nông nghiệp… Bên cạnh đó, KTNN cũng thí điểm tổ chức một số cuộc kiểm toán độc lập nhằm đánh giá tính tuân thủ, hiệu quả và hiệu lực của hệ thống CNTT liên quan đến việc lập báo cáo tài chính tại Ngân hàng Vietcombank; kiểm toán chuyên đề hệ thống CNTT liên quan đến công tác quản lý thu ngân sách tại Tổng cục Thuế và Tổng cục Hải quan…

Mô hình kiểm toán hệ thống công nghệ thông tin mặc dù còn mới nhưng hứa hẹn là lĩnh vực KTNN cần tập trung nghiên cứu, thực hiện trong thời gian tới khi công nghệ 4.0 được ứng dụng trong thực tiễn và môi trường CNTT trở nên phổ biến tại các đơn vị được kiểm toán.

Kiểm toán môi trường

Năm 2008, sau khi trở thành thành viên Nhóm công tác về kiểm toán môi trường của ASOSAI, KTNN Việt Nam đã nghiên cứu, thiết lập bộ máy và triển khai thí điểm các cuộc kiểm toán về môi trường (đánh giá công tác quản lý môi trường đối với các khu công nghiệp của địa phương; việc thực hiện giải pháp giảm sử dụng túi ni lông thông thường tại TP. Hồ Chí Minh…). Qua kiểm toán bước đầu phát hiện và kiến nghị một số bất cập trong quản lý của cơ quan nhà nước đối với các hoạt động tiềm ẩn rủi ro tác động xấu tới môi trường. Đây là tiền đề để KTNN tổ chức đúc kết kinh nghiệm, nghiên cứu ưu nhược điểm của các phương pháp tổ chức kiểm toán môi trường hiện nay để có giải pháp hoàn thiện và tổ chức hiệu quả hoạt động của lĩnh vực này. Đồng thời cần sớm xây dựng Sổ tay hướng dẫn kiểm toán môi trường nhằm hướng dẫn các kiểm toán viên về các đặc điểm đặc thù trong quá trình triển khai thực hiện kiểm toán theo từng lĩnh vực môi trường.

Đại diện Lãnh đạo KTNN Việt Nam và KTNN Liên bang Nga ký kết Báo cáo kiểm toán chung. (Nguồn: KTNN)

Theo hướng dẫn của ISSAI 5120 (Chuẩn mực kiểm toán của các cơ quan kiểm toán tối cao do INTOSAI ban hành), việc kiểm toán môi trường có thể được thực hiện lồng ghép trong các cuộc kiểm toán tài chính và kiểm toán tuân thủ, trong đó kiểm toán viên thực hiện đánh giá tác động của các vấn đề môi trường đến báo cáo tài chính; việc tuân thủ các quy định về quản lý môi trường của các dự án, đơn vị được kiểm toán; đánh giá rủi ro về môi trường trong hệ thống kiểm soát nội bộ và hệ thống kiểm soát môi trường của đơn vị được kiểm toán. Thực tế, việc đánh giá tác động môi trường trong hoạt động kiểm toán tuân thủ, kiểm toán tài chính của KTNN đã và đang được thực hiện trong nhiều năm gần đây, đặc biệt là các cuộc kiểm toán chuyên đề liên quan đến quản lý sử dụng tài nguyên và môi trường như: Kiểm toán Chương trình mục tiêu Quốc gia về nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn; kiểm toán Chương trình giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu; kiểm toán Dự án chuyển hóa carbon thấp trong lĩnh vực tiết kiệm năng lượng tại Việt Nam (LCEE)…

Kiểm toán môi trường không chỉ là một lĩnh vực mới, đây còn là lĩnh vực có liên quan đến nhiều quốc gia trong khu vực và trên toàn thế giới, đặc biệt là các vấn đề về ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu. Với nhận thức trên, KTNN đã triển khai nhiều giải pháp về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực kiểm toán môi trường để vừa học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm vừa phối hợp thực hiện các mục tiêu kiểm toán chung, trong đó phải kể đến các nỗ lực về tổ chức kiểm toán phối hợp với Lào, Campuchia đối với cuộc kiểm toán các vấn đề nước sông Mê Kông; tham gia hội thảo và chia sẻ kinh nghiệm với các quốc gia trong khu vực về kiểm toán môi trường và đặc biệt việc KTNN Việt Nam đã đề xuất và được cộng đồng các cơ quan kiểm toán tối cao châu Á chấp thuận chủ đề “Kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững” cho Đại hội ASOSAI 14 tại Việt Nam.

Kiểm toán hoạt động

Thực hiện đa dạng hóa các loại hình kiểm toán theo quy định của Luật KTNN và mục tiêu đặt ra trong Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2020, KTNN đã tổ chức nghiên cứu, ban hành chuẩn mực, quy trình kiểm toán hoạt động; thiết lập bộ máy để triển khai áp dụng loại hình kiểm toán này trong thực tiễn.

Nhiều năm gần đây, KTNN đã thực hiện lồng ghép nội dung kiểm toán hoạt động trong các cuộc kiểm toán tài chính, đặc biệt là kiểm toán quyết toán ngân sách bộ, ngành và địa phương. Mặt khác, KTNN cũng đã đẩy mạnh kiểm toán chuyên đề, trong đó chủ yếu tập trung và nhấn mạnh vào nội dung kiểm toán hoạt động nhằm đánh giá sâu, toàn diện về một chủ đề hoặc nội dung được Đảng, Nhà nước và dư luận xã hội quan tâm. Qua đó, kịp thời kiến nghị Đảng, Quốc hội và Chính phủ sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ nhiều cơ chế, chính sách và văn bản pháp luật không phù hợp hoặc tiềm ẩn rủi ro, thất thoát tài chính công, tài sản công. Với kết quả đã đạt được, việc kiểm toán chuyên đề mà trọng tâm là nội dung kiểm toán hoạt động cần được đẩy mạnh nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của Đảng, Nhà nước đối với hoạt động của KTNN nói chung và công tác đánh giá hiệu quả quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công nói riêng.

Các đơn vị trực thuộc Kiểm toán Nhà nước đã phối hợp thực hiện thành công nhiều cuộc kiểm toán chuyên đề quy mô lớn. (Nguồn: KTNN)

Cùng với đó, triển khai áp dụng ISSAI 300 và 3000, hằng năm, KTNN luôn ưu tiên lựa chọn các chương trình mục tiêu, dự án, chủ đề được dư luận xã hội quan tâm hoặc có rủi ro cao về tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực để tổ chức các cuộc kiểm toán hoạt động độc lập theo đúng quy trình và chuẩn mực kiểm toán quốc tế. Đến nay, số lượng các cuộc kiểm toán hoạt động độc lập chiếm khoảng 10 - 15% số lượng các cuộc kiểm toán do KTNN thực hiện và có xu hướng tăng dần qua từng năm. Kết quả kiểm toán bước đầu cho thấy, kiểm toán hoạt động sẽ là xu hướng phát triển tất yếu của KTNN nhằm đáp ứng yêu cầu và kỳ vọng của Đảng, Nhà nước đối với việc nâng cao tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Tuy nhiên, để áp dụng rộng rãi loại hình kiểm toán này, KTNN cần tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy công chức, tăng cường đào tạo kỹ năng, phương pháp cho kiểm toán viên để vận dụng trong thực tiễn kiểm toán nói chung và các cuộc kiểm toán hoạt động độc lập nói riêng.

Như vậy, bằng nỗ lực hợp tác, phát triển, tinh thần học hỏi, chia sẻ với cộng đồng các cơ quan kiểm toán tối cao khu vực và thế giới, KTNN Việt Nam đang từng bước phát triển các loại hình kiểm toán mới nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập, khẳng định vai trò, địa vị pháp lý và thể hiện trách nhiệm, đóng góp của mình với cộng đồng quốc tế vì mục tiêu minh bạch tài chính và phát triển bền vững.

(Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Kiểm toán Nhà nước)