Để liên kết bốn nhà được bền vững

Trong thời gian qua, liên kết bốn nhà (gồm: nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông) đã tạo sự chuyển biến tích cực trong sản xuất nông nghiệp, nhất là trong việc bảo quản, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Tuy nhiên, hiện nay liên kết bốn nhà vẫn còn khá lỏng lẻo, nhà nước chưa phát huy được vai trò “trọng tài” để  tạo mối liên kết chặt chẽ trong sản xuất, tiêu thụ nông sản; nhà doanh nghiệp còn sợ rủi ro, ít quan tâm đến việc đầu tư cho vùng nguyên liệu; về phía nông dân còn một bộ phận còn thụ động, chưa thấy hết lợi ích của việc liên kết với doanh nghiệp để tiêu thụ nông sản; vai trò của nhà khoa học chưa thực sự được quan tâm đúng mức… Làm thế nào để liên kết bốn nhà được bền vững, là nội dung được các đại biểu quan tâm trong Hội thảo khoa học “Liên kết bốn nhà để phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững”.

Nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông cần bắt tay nhau chặt hơn - Ông Hồ Ngọc Luật, Vụ trưởng Vụ Khoa học địa phương

Trong bốn nhà, mối quan hệ quan trọng nhất là ba nhà: khoa học, nông dân và doanh nghiệp; bản chất của nhà nước là tạo môi trường thuận lợi, cơ chế chính sách và là trọng tài để ba nhà đó quan hệ với nhau bền chặt. Rõ ràng ở đây đối với sản xuất nông sản hàng hóa thì việc có nông sản chất lượng cao và sản xuất lớn đòi hỏi phải có khoa học công nghệ. Nhưng động lực để thúc đẩy, đưa được tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào cuộc sống và người nông dân sản xuất ra đúng sản phẩm mà người ta mong muốn thì nông dân phải có một trình độ nhất định để tiếp thu được công nghệ đó, và có lợi ích để cuốn hút người nông dân sẵn sàng tham gia vào mối quan hệ này, tức là sẵn sàng bỏ sức lao động và trí tuệ của mình để sản xuất ra hàng hóa và hàng hóa đó phải có lợi, sản xuất phải có hiệu quả. Trong cơ chế thị trường, vai trò dẫn dắt của các doanh nghiệp hết sức quan trọng, doanh nghiệp có thể tìm ra sản phẩm hàng hóa mới và mong muốn có chất lượng cao, có thị trường... Từ đó, doanh nghiệp đặt hàng với nhà khoa học để có thể sản xuất được sản phẩm hàng hóa đó. Đồng thời, doanh nghiệp phải bắt tay với nông dân, đi cùng với nông dân, đào tạo nông dân để người nông dân cam kết sản xuất cho mình sản phẩm hàng hóa đó. Trong mối quan hệ trên, nhà doanh nghiệp là động lực của vấn đề. Nếu chúng ta không giải quyết mối quan hệ này một cách thứ tự thì việc thực hiện Quyết định 80/QĐ-TTg ngày 24-6-2002 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng sẽ kém hiệu quả. Dak Lak có gần 80% nông dân sống bằng nông nghiệp, do vậy đòi hỏi người dân phải tập trung sản xuất hàng hóa lớn, chế biến nông sản để giá trị hàng hóa tăng cao. Muốn vậy, ba nhà: doanh nghiệp, khoa học, nông dân phải phối hợp với nhau đưa giống mới, quy trình sản xuất mới vào ứng dụng để tăng giá trị sản phẩm, tạo thu nhập cao hơn cho cả ba nhà.

Nhà doanh nghiệp phải chủ động liên kết với nông dân để tổ chức sản xuất đạt hiệu quả cao - Ông Nguyễn Văn Sinh, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT

Trong những năm vừa qua, khi thực hiện Quyết định 80/QĐ-TTg ngày 24-6-2002 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng thì doanh nghiệp đóng một vai trò hết sức quan trọng trong mối liên kết này. Doanh nghiệp chính là người đầu tư, người tìm ra thị trường, người thu mua nông sản và cung ứng vật tư cho nông dân sản xuất. Trên địa bàn Dak Lak, chúng ta có sản phẩm hàng hóa lớn nhất là cây cà phê, đây là lợi thế lớn của các doanh nghiệp. Do đó, các doanh nghiệp có phần ỷ lại, không chịu xây dựng vùng nguyên liệu cho mình. Tôi cho là đã đến lúc các doanh nghiệp phải tính đến việc liên minh với nông dân để tạo vùng nguyên liệu của chính mình. Chỉ khi đó mới có sản phẩm cà phê sản xuất theo quy trình tiên tiến, sản phẩm độc nhất và có thương hiệu riêng của mình. Và chỉ khi có thương hiệu thì giá mới nâng lên, đời sống nông dân cũng được nâng lên và doanh nghiệp được hưởng lợi cao hơn. Cho đến nay Sở NN-PTNT được sự giúp đỡ của Ngân hàng Thế giới, chúng tôi bắt đầu xây dựng một số mô hình bốn nhà liên kết theo dạng liên minh trong ngành hàng cà phê. Để liên kết này được thực hiện bền vững, các doanh nghiệp phải chủ động liên kết với nông dân để tổ chức sản xuất ngành hàng của mình đạt hiệu quả tốt nhất. Bên cạnh đó, các vấn đề như: chuyển giao khoa học - kỹ thuật, đầu tư vốn, tăng cường thông tin thị trường, đào tạo cho nông dân cần được phối hợp thực hiện có hiệu quả; xây dựng các chính sách để tạo sự liên kết bền vững; nông dân cần phải đổi mới, thay đổi phương pháp sản xuất theo định hướng hàng hóa.

Các nhà cần thực hiện tốt vai trò của mình - Ông Y Ghi Niê, Giám đốc Sở KH-CN

Bốn nhà, gồm: nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông có vai trò chức năng khác nhau nhưng lại hỗ trợ, dựa vào nhau cùng phát triển, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong sản xuất nông nghiệp, đem lại hiệu quả kinh tế rõ nét, nhất là trong việc bảo quản, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Trong đó, nhà doanh nghiệp và nhà nông có vai trò quan trọng trong mối liên kết bốn nhà; doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm trong việc ký kết hợp đồng, hỗ trợ nông dân về vật tư, vốn, giúp nông dân áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất; thực hiện bao tiêu sản phẩm bảo đảm lợi ích giữa hai bên. Tuy nhiên, hiện nay việc liên kết bốn nhà chưa được thực hiện đồng bộ, còn tình trạng “mạnh ai nấy làm”. Trên địa bàn Dak Lak cũng đã thực hiện liên kết được với một số sản phẩm, ví dụ như cây cà phê, song việc liên kết vẫn còn khá lỏng lẻo, chưa đồng bộ dẫn đến chất lượng cà phê chưa cao. Trong tình hình hiện nay, khi chúng ta hội nhập thì yêu cầu 4 nhà cần phát huy vai trò, trách nhiệm riêng của mình, đồng thời phối hợp với nhau trong quá trình chỉ đạo sản xuất, kinh doanh, nghiên cứu khoa học và chuyển giao ứng dụng; đối với nhà nông phải có ý thức trong vấn đề sản xuất theo hướng hàng hóa để góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Chúng ta cần một nhà lãnh đạo, đó là nhà nước để hoạch định ra các chính sách đầu tư đối với các doanh nghiệp và có chính sách thu mua nông sản phẩm do nông dân làm ra. Đồng thời, thực hiện tốt Quyết định 80/QĐ-TTg ngày 24-6-2002 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng; một khi doanh nghiệp liên kết với nông dân để sản xuất một loại nông sản phẩm nào đó thì doanh nghiệp phải làm hợp đồng bao tiêu sản phẩm cho người nông dân thông qua sự chỉ đạo của nhà nước.

Nhà nước cần phát huy vai trò quản lý trong mối liên kết giữa doanh nghiệp với nông dân - Y Sao Êban, Phó Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên Cà phê Thắng Lợi

Trong thời kỳ kinh tế hội nhập, các doanh nghiệp có vai trò quan trọng trong việc tạo mối quan hệ với các đối tác nước ngoài để đưa nông sản của nông dân Việt Nam nói chung, của Dak Lak nói riêng ra thị trường thế giới. Hơn 30 năm nay, Công ty chúng tôi đã thực hiện liên doanh liên kết sản xuất cà phê bền vững với nông dân ở các huyện Krông Pak, Cư M’gar. Công ty đã đầu tư vốn, kỹ thuật, máy móc, vật tư…, còn người nông dân thì đóng góp sức lao động, đất đai. Và chúng tôi đã cho ra đời những sản phẩm cà phê tốt để xuất khẩu, đồng thời góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người nông dân. Tuy nhiên, cà phê là sản phẩm xuất khẩu đòi hỏi chất lượng cao, do đó các khâu từ chăm sóc, thu hoạch đến chế biến phải đồng bộ và đúng quy trình kỹ thuật. Nhưng trên thực tế, phần đông nông dân trồng cà phê vẫn hái cà phê xanh, không đạt chất lượng như yêu cầu, điều này cũng khiến người nông dân bị mất mát rất nhiều đó là giá trị cà phê thấp, thất thoát sau thu hoạch cao… Đây được coi là khó khăn lớn nhất trong liên kết với người nông dân. Đó là chưa kể việc nông dân thiếu vốn sản xuất, phải bán ngay sản phẩm khi mới thu hoạch xong để tái đầu tư, trả nợ ngân hàng… Nhiều trường hợp, khi vừa bán hết thì giá cà phê lên và lúc này nông dân là người chịu thiệt thòi đầu tiên. Vì vậy, theo tôi nhà nước cần phải phát huy vai trò quản lý của mình trong mối liên kết này như đưa ra chính sách hợp lý, kịp thời để khuyến khích nông dân sản xuất cà phê đúng quy trình kỹ thuật, thu hoạch cà phê chín, phối hợp với doanh nghiệp thực hiện chế biến ướt. Đồng thời, điều tiết vốn, thực hiện việc dự trữ cà phê trong dân, để làm sao người nông dân như một nhà dự trữ. Nếu làm tốt việc này, doanh nghiệp và nông dân sẽ có môi trường hoạt động thuận lợi để thực hiện liên kết đạt kết quả tốt nhất.