Chuỗi mã não của đàn ông Cơ Tu

Đến các bản làng người Cơ Tu, nhất là vào dịp Tết hoặc mùa lễ hội, ngoài xem các sơn nữ Cơ Tu với trang phục đẹp, đeo những vòng kiềng bằng bạc (p’nâng), chuỗi hạt cườm (h’rát), chuỗi mã não (l’lát) màu huyết dụ hay vàng cam rực rỡ, du khách còn được mục kích các đấng mày râu người Cơ Tu đeo những vòng cổ bằng bạc trắng, hay các chuỗi mã não (c’rôn), trông thật uy nghi, duyên dáng. 

Ngày xưa,  người Cơ Tu sống theo chế độ phụ hệ, con lấy theo họ cha, chỉ người con trai mới được thừa hưởng gia tài. Theo tập tục của người Cơ Tu, khi người họ này đi lấy vợ họ kia, thì người họ kia không được lấy vợ ở họ này, mà phải tìm một họ khác để lấy. Tập tục của người Cơ Tu cũng cho phép khi người chồng chết, người vợ có thể lấy anh hoặc em chồng và khi người vợ chết, người chồng cũng có thể lấy em hay chị của vợ. Việc kết hôn thường mang tính chất gả bán, sau lễ cưới cô dâu đến ở nhà chồng. Chế độ một vợ một chồng rất phổ biến, tuy nhiên cũng có một số người khá giả lấy hai vợ. Người Cơ Tu khi qua đời, có tục lệ chia của nên những đồ trang sức như coòng, mã não… cũng được chôn theo cùng người chết. Vì thế, những chuổi mã não ngày xưa đến nay còn rất hiếm.

Già làng Y Công đeo c’rôn đứng bên vợ

Già làng Đinh Văn Bớt (62 tuổi), ở thôn Tà Lâu, xã Ba (Đông Giang - Quảng Nam) cho biết: Ngày trước, trai Cơ Tu nghèo, không có mã não thì rất khó lấy vợ. Do không có của (mã não) nên tạm thời những thanh niên Cơ Tu nghèo phải lấy những người phụ nữ góa chồng, tuổi cao gấp 3-4 lần của mình. Sau 4 – 5 năm, người thanh niên kia làm ăn có của cải thì cưới vợ trẻ hơn. Và món quà đầu tiên để làm sính lễ với cha mẹ vợ cũng là những vòng mã não. Ngược lại, một người đàn ông Cơ Tu giàu có, có thể cưới con gái Cơ Tu khoảng 15 tuổi. Phụ nữ Cơ Tu đeo càng nhiều chuỗi mã não thì chứng tỏ càng giàu có, quyền lực, đại diện cho giới thượng lưu.
Đối với đàn ông Cơ-tu đứng tuổi, vòng đeo cổ là một loại trang sức chủ đạo, không thể thiếu trong trang phục hằng ngày cũng như vào ngày Tết, lễ cưới, hỏi, lễ hội... Những chuỗi trang sức (c’rôn)  bằng những hạt mã não nhỏ hình tròn hay bầu dục. Xen kẽ giữa các hạt mã não là những nanh heo rừng, lông gáy heo rừng, vuốt con gấu, hình nhân gỗ làm bằng gỗ quý…C’rôn càng đẹp, nanh heo càng dài…là biểu tượng của sức mạnh, quyền lực, địa vị của những người đàn ông Cơ Tu cao tuổi.

Một chuỗi c’ron đơn giản của người cao tuổi Cơ Tu

Già làng Y Công (80 tuổi), thôn Tống Coói, xã Ba (Đông Giang - Quảng Nam) kể: “Ngày xưa, người Cơ Tu rất quý mã não. Trai Cơ Tu thường tặng người yêu những hạt mã não. Không những thế, của hồi môn của cha mẹ cho con gái Cơ Tu về nhà chồng cũng bằng mã não, tùy theo khả năng từng gia đình mà cho nhiều hay ít. Ngày xưa, mỗi hạt mã não được trao đổi ngang với một con trâu, con bò. Còn ngày nay, chỉ có 50.000 đồng cũng mua được một chuỗi mã não (10 hạt), tất nhiên là không đẹp và quý như những hạt mã não ngày xưa còn lại. Một số đôi tân hôn người Cơ Tu ngày nay đã biết đeo nhẫn cưới cho vợ chồng của mình thay vì những chuỗi mã não”.