Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV

Đề nghị bổ sung cơ chế hỗ trợ cho các tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm về AI

Chiều 27/11, trong khuôn khổ chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, tại phiên họp toàn thể thảo luận về Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), các đại biểu đã đưa ra nhiều đề xuất trọng tâm, nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải kiến tạo một hành lang pháp lý vừa khơi thông nguồn lực, vừa đảm bảo an toàn, trách nhiệm, đặc biệt là đối với cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Sandbox) và việc làm rõ phạm vi miễn trừ pháp lý.

Phát biểu điều hành phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đã định vị AI là “minh chứng tiêu biểu cho sức mạnh của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo”. AI cho phép giải quyết những vấn đề cũ theo cách mới, nhưng điều quan trọng hơn, chính là trí tuệ con người phải là yếu tố cốt lõi giúp tiếp cận những vấn đề chưa từng có và sáng tạo ra giải pháp chưa từng nghĩ đến.

Quan điểm xây dựng Dự án Luật AI theo hướng tiếp cận kép: vừa bảo đảm hành lang pháp lý, vừa khơi thông nguồn lực, vừa kiến tạo không gian phát triển mới. Để AI thực sự trở thành động lực mạnh mẽ cho xã hội, Luật cần một hệ thống nguyên tắc rõ ràng, đặt con người vào vị trí trung tâm của kỷ nguyên này. Hệ thống nguyên tắc này bao gồm: đạo đức, tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, bảo vệ dữ liệu cá nhân, và đặc biệt là bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành phiên thảo luận. Ảnh: quochoi.vn

Dự thảo luật đã thể hiện nỗ lực lớn của các cơ quan soạn thảo trong việc tiếp thu kinh nghiệm quốc tế, đồng thời điều chỉnh tương thích với điều kiện và nguồn lực thực tế của Việt Nam - một quốc gia năng động và chủ động về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Tại phiên thảo luận, nội dung được nhiều đại biểu quan tâm là cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Regulatory Sandbox) đối với sự phát triển của AI.

Đại biểu khẳng định AI là vấn đề rất mới, liên quan đến nhiều lĩnh vực. Việc chỉ dựa vào khung khổ pháp lý hiện hành sẽ không thể tạo điều kiện cho AI phát triển. Mục đích chính của cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đối với AI là gỡ bỏ rào cản pháp lý đang cản trở các mô hình AI, cho phép thử nghiệm trong phạm vi giới hạn để lấy dữ liệu chứng minh hiệu quả, từ đó thúc đẩy cải cách.

Cách thức này rất phù hợp với tư duy lập pháp hiện nay là thể chế phải đi trước mở đường cho sự phát triển. Vì vậy, các quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát phải là trọng tâm trong khuôn khổ pháp luật về AI.

Về quy định miễn trừ pháp lý, đại biểu đề nghị xem xét lại quy định: tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm có kiểm soát chỉ được miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ tuân thủ quy định của luật này.

Đại biểu lập luận rằng, các hệ thống AI thường liên quan đến rất nhiều luật khác nhau. Nếu phạm vi miễn trừ chỉ giới hạn trong Luật AI, nó sẽ không đủ sức mạnh để gỡ bỏ rào cản thực tế. Do đó, cần chỉnh lý theo hướng: tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm có kiểm soát được miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ tuân theo quy định của luật này và các luật khác có liên quan.

Đại biểu cũng đặt vấn đề về việc giao cơ quan quản lý nhà nước về AI tổ chức tiếp nhận, thẩm định và xử lý hồ sơ tham gia thử nghiệm. Việc thẩm định nhanh có thể phù hợp với những hệ thống AI có mục đích chung (như AI tạo sinh: ChatGPT, Gemini), nhưng lại chưa phù hợp với những hệ thống AI có tính chuyên biệt cao và đa ngành.

Đại biểu tham dự phiên làm việc. Ảnh: quochoi.vn

Dẫn chứng bằng ví dụ hệ thống AI hỗ trợ chẩn đoán hình ảnh y tế (DOC), đại biểu nhấn mạnh vai trò không thể thiếu của Bộ Y tế trong việc giám sát và thẩm định. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc thẩm định cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đều phải thành lập các hội đồng mang tính liên ngành và đa ngành.

Từ đó, đại biểu đề nghị chỉnh lý quy định theo hướng: cơ quan quản lý nhà nước về trí tuệ nhân tạo chủ trì và phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan để tổ chức tiếp nhận thẩm định và xử lý hồ sơ tham gia hoạt động giám sát thử nghiệm có kiểm soát.

Đại biểu cũng chỉ ra dự thảo chưa đề cập đến việc ai chịu trách nhiệm nếu thử nghiệm gây thiệt hại cho bên thứ ba. Đại biểu đề nghị bổ sung quy định này về trách nhiệm bồi thường và bảo hiểm.

Bên cạnh đó, để khuyến khích đổi mới sáng tạo, cần nghiên cứu bổ sung cơ chế hỗ trợ của Nhà nước cho các tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm về AI nhằm phòng chống rủi ro.

Liên quan đến đảm bảo hiệu quả vận hành, đại biểu đánh giá Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát là công cụ pháp lý rất quan trọng, nhưng nhận thấy dự thảo mới dừng lại ở mức quy định về nguyên tắc mà chưa mô tả rõ mô hình vận hành. Để cơ chế này hiệu quả, đại biểu kiến nghị cần xác định rõ phạm vi áp dụng.

Theo đại biểu, không phải mọi giải pháp AI đều cần đưa vào thử nghiệm. Chỉ nên áp dụng đối với các mô hình có nguy cơ cao, tác động lớn đến người dân và doanh nghiệp. Nếu không rõ phạm vi, cơ chế thử nghiệm sẽ mất đi tính trọng tâm. 

Cùng với đó, Luật phải khẳng định doanh nghiệp có trách nhiệm cung cấp đầy đủ thông tin, cảnh báo rủi ro, báo cáo định kỳ và xử lý hậu quả khi có sự cố; phải có thời hạn thử nghiệm cụ thể, tránh tình trạng thử nghiệm kéo dài rồi mặc nhiên trở thành hoạt động chính thức. Luật cần quy định rõ cơ chế đánh giá, kết thúc thử nghiệm, tiêu chí chuyển từ thử nghiệm sang chính thức và cơ quan có thẩm quyền quyết định.

Việc làm rõ những nội dung này sẽ giúp cơ chế thử nghiệm trở thành động lực đổi mới sáng tạo thay vì tạo ra khoảng trống pháp lý có thể gây ra những hệ lụy khó lường…

Lan Anh (tổng hợp)