Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV

Tránh để “lỗ hổng” trong quy trình phê duyệt khai thác khoáng sản

Sáng 1/12, trong khuôn khổ Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV thảo luận tại hội trường về Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.

Trong đó, vấn đề được đại biểu đặc biệt quan tâm là các quy định về cơ chế khai thác khoáng sản nhóm 3 và nhóm 4 (đất, đá san lấp, cát sỏi xây dựng), khi nhu cầu tăng cao nhưng lại đối mặt với nguy cơ thất thoát tài nguyên và khoảng trống pháp lý dễ bị lạm dụng.

Đại biểu nêu rõ: Việt Nam đang thiếu trầm trọng vật liệu xây dựng, nhưng lượng cát, sỏi lắng đọng khổng lồ tại các lòng hồ thủy điện lại không thể đưa vào khai thác. Tuy nhiên, vướng mắc lớn nhất của việc thu hồi khoáng sản trong các lòng hồ thủy điện là chưa có cơ chế rõ ràng để các doanh nghiệp độc lập được tham gia vào hoạt động nạo vét, thu hồi khoáng sản trong hồ thủy điện.

Theo đại biểu, dự thảo luật hiện chưa trả lời được các câu hỏi như: Nhà đầu tư ngoài chủ đập có được tham gia không? Có được ủy quyền để làm thủ tục nạo vét, thu hồi khoáng sản hay không? Cơ chế lựa chọn nhà đầu tư thực hiện nạo vét là đấu thầu, chỉ định hay thỏa thuận?

Đoàn Chủ tọa tại phiên họp. Ảnh: quochoi.vn

Chính những khoảng trống này khiến các dự án nạo vét bị đình trệ, trong khi nhiều công trình trọng điểm lại đứng trước nguy cơ thiếu vật liệu san lấp. Vì vậy, đại biểu kiến nghị bổ sung một “khung nguyên tắc pháp lý” giao Chính phủ quy định chi tiết, đặc biệt về các qui định như: Cơ chế lựa chọn chủ thể thực hiện nạo vét và thu hồi khoáng sản; Trình tự, thủ tục lập, thẩm định, phê duyệt dự án; Cơ chế ủy quyền giữa chủ đập và đơn vị nạo vét.

Đại biểu nhấn mạnh, việc này sẽ vừa khai thác được nguồn vật liệu lớn, phục vụ phát triển kinh tế, vừa đảm bảo an toàn vận hành công trình thủy điện.

Liên quan đến đề xuất cho phép khai thác khoáng sản nhóm 3-4 trong tình huống khẩn cấp mà không cần cấp phép thông thường, các đại biểu đồng tình với nguyên tắc linh hoạt nhưng cảnh báo về nguy cơ quy định này bị lợi dụng.

Theo đại biểu, nếu cho phép khai thác sai quy hoạch hoặc khai thác bừa bãi trong danh nghĩa “tình trạng khẩn cấp” thì nguy cơ sạt lở đất, suy thoái môi trường... là rất lớn.

Đại biểu cũng chỉ rõ dự thảo luật còn chưa làm rõ 2 vấn đề cốt lõi, đó là thẩm quyền ban bố khẩn cấp và cơ chế kiểm soát khối lượng. Đại biểu nêu câu hỏi: Ai có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp để áp dụng cơ chế khai thác đặc biệt? Làm thế nào để kiểm soát không để doanh nghiệp khai thác vượt mức (ví dụ: khai thác 2.000 - 3.000 m³ thay vì 1.000 m³) để bán thương mại?

Đại biểu yêu cầu xác định rõ tiêu chí tình huống khẩn cấp và bổ sung cơ chế hậu kiểm về sản lượng, mục đích, khu vực khai thác để tránh trục lợi.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: quochoi.vn

Nhiều đại biểu cũng quan tâm đến nội dung dự thảo luật về việc miễn một số thủ tục cấp phép, đầu tư và môi trường đối với khai thác khoáng sản nhóm 3 và 4 phục vụ công trình công cộng.

Đại biểu nhận định đây là quy định “nới quá rộng” và tạo rủi ro cao cho quản lý. Theo đại biểu, khoáng sản nhóm 3 rất dễ bị khai thác vượt phạm vi, vượt khối lượng. Nếu không có hệ thống giám sát sản lượng thì doanh nghiệp có thể lợi dụng dự án để khai thác thương mại, gây thất thoát tài nguyên, hay việc bỏ qua bước đánh giá tác động có thể gây lỗ hổng trong quy trình phê duyệt, không đủ cơ sở để đánh giá toàn diện các rủi ro tiềm tàng, gây lỗ hổng trong khâu đánh giá rủi ro môi trường, dễ dẫn đến tiêu cực và có thể gây ra nhiều nguy cơ gây ảnh hưởng, thiệt hại cho người dân sống gần hoặc trong vùng khai thác và môi trường nếu có sự cố xảy ra.

Đại biểu đề nghị cần bổ sung các quy định về đánh giá tác động môi trường, đánh giá rủi ro sạt lở, xói mòn khi có thiên tai để đảm bảo công cụ pháp lý thực hiện công tác giám sát, đảm bảo an toàn và phát triển bền vững.

Đồng thời, để tăng trách nhiệm pháp lý của các tổ chức khai thác, phòng ngừa tiêu cực trong việc bỏ qua đánh giá tác động và vi phạm quy hoạch, bảo vệ quyền lợi của người dân trong vùng dự án khai thác, hạn chế thiệt hại do khai thác gây ra, cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu bổ sung quy định chủ đầu tư hoặc tổ chức khai thác phải cam kết về việc bồi thường thiệt hại nếu khai thác gây tác động xấu đến môi trường, làm ảnh hưởng đến đời sống, gây thiệt hại kinh tế của người dân, cộng đồng do dự án khai thác gây ra.

Đại biểu cũng đề xuất, để tăng cường trách nhiệm quản lý Nhà nước đối với người đứng đầu, đề nghị cần rà soát, nghiên cứu bổ sung quy định chặt chẽ về việc quy định chịu trách nhiệm nếu để xảy ra thất thoát tài nguyên, cấp phép trái quy hoạch, cắt vượt diện tích hoặc để xảy ra tình trạng khai thác vượt mức kéo dài…

Lan Anh (tổng hợp)