Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV

Xây dựng Tòa án chuyên biệt tại trung tâm tài chính quốc tế: Bước đi chiến lược cho tư pháp Việt Nam

Chiều 4/12, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã nghe Chánh án TAND tối cao Nguyễn Văn Quảng trình bày Tờ trình và Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng báo cáo thẩm tra dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT).

Cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra đều thống nhất đánh giá đây là đạo luật có tính chất đặc thù, mang ý nghĩa chiến lược trong việc hình thành một thiết chế tư pháp hiện đại, minh bạch, có khả năng cạnh tranh trong môi trường tài chính quốc tế.

Theo Chánh án TAND tối cao Nguyễn Văn Quảng, việc hình thành các TTTCQT đặt ra yêu cầu cấp thiết về một cơ chế giải quyết tranh chấp tương xứng về chuẩn mực, tốc độ và tính minh bạch. Ông cho biết, các tranh chấp phát sinh tại trung tâm tài chính thường mang yếu tố quốc tế, liên quan đến các giao dịch đầu tư, kinh doanh phức tạp, giá trị lớn, nên cần một mô hình tòa án vận hành theo các nguyên tắc, thông lệ quốc tế, đáp ứng kỳ vọng của cộng đồng nhà đầu tư.

Tòa án chuyên biệt được đề xuất tổ chức trong hệ thống TAND nhưng có cơ chế tổ chức và hoạt động linh hoạt hơn, được bổ sung quyền tự chủ về tố tụng, áp dụng những quy tắc tiến bộ, hiện đại. Mục tiêu là bảo đảm hiệu quả giải quyết tranh chấp, nâng cao niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước, đồng thời khẳng định cam kết của Việt Nam về một môi trường đầu tư minh bạch, có thể dự đoán được.

Quang cảnh phiên họp. Ảnh: quochoi.vn

Dự thảo Luật gồm 5 chương, 43 điều, quy định toàn diện về nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, thẩm quyền xét xử, thủ tục tố tụng, thi hành án, tiêu chuẩn Thẩm phán, Thư ký và các điều kiện bảo đảm cho hoạt động của Tòa án chuyên biệt. Theo phương án được trình, một Tòa án chuyên biệt sẽ được đặt tại TP. Hồ Chí Minh, có thẩm quyền giải quyết tranh chấp và yêu cầu phát sinh tại TTTCQT của TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. Cơ cấu tổ chức gồm Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm và bộ máy giúp việc.

Một điểm đáng chú ý là dự thảo Luật mở rộng nguồn bổ nhiệm Thẩm phán từ ba nhóm: Thẩm phán trong hệ thống TAND; luật sư, chuyên gia, trọng tài viên, giảng viên luật; và người nước ngoài có đủ điều kiện theo quy định.

Theo cơ quan soạn thảo, với đội ngũ nhân sự đa dạng về kinh nghiệm và hiểu biết pháp luật quốc tế, Tòa án chuyên biệt sẽ có khả năng tiếp cận, xử lý hiệu quả các tranh chấp phức tạp, mang tính xuyên biên giới.

Chánh án TAND tối cao Nguyễn Văn Quảng trình bày tờ trình. Ảnh: quochoi.vn

Về nguyên tắc hoạt động, Chánh án TAND tối cao cho biết mô hình Tòa án chuyên biệt được thiết kế dựa trên các yếu tố then chốt: bảo đảm Thẩm phán xét xử độc lập; phát huy tranh tụng công khai, minh bạch, công bằng; thủ tục linh hoạt, chú trọng hiệu quả và tốc độ; tôn trọng tối đa quyền tự định đoạt của các bên trong quá trình tố tụng.

Ngôn ngữ sử dụng trong phiên tòa là tiếng Anh hoặc tiếng Anh kèm tiếng Việt, phù hợp đặc thù tranh chấp tài chính, thương mại quốc tế. Đặc biệt, dự thảo cho phép các bên lựa chọn pháp luật nước ngoài, tập quán thương mại quốc tế hoặc điều ước quốc tế khi vụ việc có yếu tố nước ngoài.

Đây được đánh giá là bước đột phá nhằm tạo dựng lòng tin của nhà đầu tư, tiệm cận các mô hình tòa thương mại quốc tế đã vận hành thành công trên thế giới. Bản án phúc thẩm của Tòa án chuyên biệt là quyết định cuối cùng, không bị xem xét theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm, phù hợp thông lệ quốc tế trong lĩnh vực này.

Trình bày Báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng khẳng định sự cần thiết ban hành Luật Tòa án chuyên biệt tại TTTCQT. Ông cho rằng hồ sơ dự án được chuẩn bị nghiêm túc, công phu, bám sát kết luận của cấp có thẩm quyền, phù hợp định hướng xây dựng một thiết chế tư pháp đạt chuẩn mực quốc tế, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của hệ thống tài chính Việt Nam.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo thẩm tra. Ảnh: quochoi.vn

Ủy ban Pháp luật và Tư pháp thống nhất đưa dự án Luật vào chương trình xem xét, thông qua theo thủ tục rút gọn tại Kỳ họp thứ 10, nhằm đáp ứng tiến độ triển khai các TTTCQT. Về nội dung, Ủy ban cơ bản tán thành phương án tổ chức, thẩm quyền và nguyên tắc hoạt động của Tòa án chuyên biệt như dự thảo nêu, đồng thời đánh giá cao định hướng áp dụng các nguyên tắc của hệ thống thông luật (common law) trong tố tụng. Theo Ủy ban, đây là giải pháp căn cốt giúp nâng cao tính cạnh tranh quốc tế của thiết chế tòa án, tạo sự gần gũi hơn với các nhà đầu tư, tổ chức tài chính quốc tế vốn quen thuộc với mô hình này.

Tuy vậy, Ủy ban đề nghị điều chỉnh khoản 2 Điều 5 về áp dụng pháp luật nội dung để bảo đảm đúng nguyên tắc nền tảng của thương mại quốc tế là tự do thỏa thuận lựa chọn pháp luật. Việc tách riêng quy định về áp dụng pháp luật Việt Nam như dự thảo hiện hành được cho là có nguy cơ gây phân mảnh, thiếu logic và không tương thích với thực tiễn quốc tế.

Đồng thời, cơ quan thẩm tra đề nghị bổ sung quy định rõ ràng hơn đối với trường hợp không xác định được pháp luật áp dụng theo thỏa thuận của các bên, theo đó chuyển sang pháp luật của quốc gia có mối liên hệ gắn bó nhất với giao dịch, tranh chấp.

Liên quan đến quy định loại trừ áp dụng pháp luật nước ngoài khi trái với trật tự công của Việt Nam, Ủy ban đồng tình với việc sử dụng khái niệm “trật tự công”, nhưng cho rằng cần giải thích thuật ngữ này trong Luật để bảo đảm minh bạch, thống nhất khi áp dụng. Bên cạnh đó, Ủy ban kiến nghị bỏ quy định cho phép các bên lựa chọn điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên, nhằm bảo đảm phù hợp với nguyên tắc chủ quyền quốc gia trong lĩnh vực cam kết quốc tế.

Về thủ tục tố tụng, Ủy ban cơ bản nhất trí với thiết kế mô hình rút gọn, linh hoạt, song đề nghị cụ thể hóa thêm một số quy định như: hình thức và nội dung quyết định giải quyết vụ việc; cơ chế giao nộp, trình bày và công bố chứng cứ; cơ chế sử dụng chứng cứ chuyên gia; áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; thủ tục phúc thẩm; và thi hành bản án, quyết định của Tòa án chuyên biệt.

Những kiến nghị này nhằm bảo đảm Tòa án chuyên biệt không chỉ “mới” về mô hình tổ chức mà còn thực sự “mới” trong cách thức vận hành, đúng tinh thần minh bạch, chuẩn mực và cạnh tranh của một trung tâm tài chính quốc tế.

Đối với các vấn đề còn có ý kiến khác nhau, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đồng tình với phương án do TAND tối cao đề xuất về thành phần xét xử và thẩm quyền bổ nhiệm nhân sự chủ chốt. Theo đó, phiên sơ thẩm do một Thẩm phán xét xử, trường hợp vụ việc phức tạp có thể thành lập Hội đồng gồm 3 Thẩm phán; phiên phúc thẩm do Hội đồng 3 Thẩm phán xét xử. Về nhân sự lãnh đạo, Ủy ban ủng hộ giao Chánh án TAND tối cao bổ nhiệm Chánh án Tòa án chuyên biệt, nhằm bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong quản lý hệ thống tòa án.

Theo cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra, việc ban hành Luật Tòa án chuyên biệt tại TTTCQT là bước đi quan trọng trong hành trình xây dựng các trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam, không chỉ cần hạ tầng hiện đại, cơ chế tài chính thuận lợi mà còn đòi hỏi một nền tư pháp đủ mạnh, minh bạch, đáp ứng các chuẩn mực quốc tế.

Lan Anh (tổng hợp)