Xét nghiệm cho phụ nữ mang thai, dự phòng lây truyền HIV

HIV lây truyền qua đường quan hệ tình dục, đường máu và từ mẹ sang con (thời gian mang thai, khi sinh và cho con bú).

Phần lớn trẻ em bị nhiễm HIV là do mẹ mang thai nhiễm HIV truyền sang trẻ trước, trong và sau khi sinh. Nếu người mẹ mang thai nhiễm HIV không có bất cứ can thiệp nào thì nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con sẽ chiếm khoảng 25 - 40%.

Yếu tố nguy cơ quan trọng nhất ảnh hưởng đến lây truyền HIV từ mẹ sang con là tải lượng vi rút trong máu của người mẹ. Tải lượng vi rút cao có thể do người mẹ nhiễm HIV hoặc người mẹ nhiễm HIV đang trong giai đoạn AIDS tiến triển. Lượng HIV trong máu phụ nữ mang thai tỷ lệ thuận với tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con ở cả phụ nữ đã được điều trị và ở phụ nữ chưa được điều trị ARV. Giai đoạn lâm sàng AIDS của phụ nữ mang thai càng nặng thì tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con càng cao. Những người phụ nữ mang thai ở giai đoạn mới nhiễm HIV có tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con cao vì tải lượng HIV huyết thanh còn rất cao. Phụ nữ mang thai nhiễm HIV mắc các nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục có nguy cơ cao lây truyền HIV từ mẹ sang con vì lượng HIV trong các dịch ở đường sinh sản và các tổn thương đường sinh sản tăng. Sử dụng ma túy, hút thuốc lá, quan hệ tình dục không an toàn với nhiều bạn tình trong thời kỳ mang thai có liên quan đến tăng tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con.

Phụ nữ mang thai được xét nghiệm HIV tại cơ sở y tế.

Sự lây truyền HIV từ mẹ sang con được thực hiện qua 3 thời kỳ là lây truyền HIV trong tử cung và khi mang thai, trong lúc chuyển dạ và lây truyền sau khi sinh và qua sữa mẹ. Sự lây truyền HIV trong tử cung và khi mang thai có thể xảy ra suốt từ 3 tháng đầu đến khi thai đủ tháng do HIV được truyền trực tiếp từ mẹ sang thai qua bánh rau. Các cơn co tử cung trong khi chuyển dạ sinh có thể làm tổn thương các mạch máu nhỏ và gây chảy máu vào âm đạo. Máu chảy sẽ làm tăng số lượng HIV có trong âm đạo dẫn đến tăng nguy cơ nhiễm HIV cho thai nhi khi đi qua âm đạo người mẹ. Nếu cuộc đẻ có các can thiệp như cắt tầng sinh môn, đặt phoóc-xép hoặc giác hút thì các biểu mô và mạch máu lớn có thể bị tổn thương, máu chảy nhiều làm tăng khả năng nhiễm HIV cho thai. Khi qua đường âm đạo để ra ngoài, thai có thể nuốt dịch âm đạo có chứa HIV vào đường tiêu hóa.

Xét nghiệm HIV cho tất cả phụ nữ mang thai là một trong những can thiệp của chương trình dự phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con. Hiện nay, dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con vẫn chủ yếu tập trung vào những phụ nữ mang thai, phụ nữ đã nhiễm HIV. Để dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con có hiệu quả thì việc chẩn đoán tình trạng HIV cho tất cả phụ nữ mang thai cần phải được chú trọng. Phát hiện sớm tình trạng nhiễm HIV ở phụ nữ mang thai sẽ có tác dụng: Giúp phụ nữ mang thai nhiễm HIV tự quyết định các vấn đề về sinh con, về thực hiện các biện pháp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con; giúp phụ nữ mang thai chưa nhiễm HIV biết về HIV, về xét nghiệm HIV khi mang thai, về dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con; giúp phụ nữ mang thai thực hiện các hành vi an toàn để làm giảm nguy cơ lây truyền HIV cho mình và cho con...

Ngoài ra, phát hiện sớm tình trạng nhiễm HIV ở phụ nữ mang thai để áp dụng các biện pháp can thiệp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con gồm: dự phòng bằng thuốc ARV, dùng sữa thay thế cho con và giới thiệu các dịch vụ chăm sóc, điều trị sau sinh. Phụ nữ mang thai nhiễm HIV cần được hội chẩn với cơ sở chăm sóc, điều trị HIV/AIDS để xem xét điều trị bằng ARV hay điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con.

Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, năm 2021 đã có 16/16 phụ nữ nhiễm HIV có thai được quản lý và điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con (đạt 100%), trong đó có 8 phụ nữ điều trị trước khi có thai, 1 người bắt đầu điều trị trong thời kỳ mang thai và 7 phụ nữ bắt đầu điều trị trong khi chuyển dạ đẻ; 16 trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV được xét nghiệm HIV bằng PCR có kết quả âm tính, 100% trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV đều được điều trị dự phòng ARV.

Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên, Bệnh viện Đa khoa TP Buôn Ma thuột, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh và các trung tâm y tế huyện, thành phố, thị xã đều triển khai hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV cho phụ nữ mang thai. Đến với các cơ sở này, phụ nữ mang thai được tư vấn hướng dẫn chăm sóc thai, điều trị dự phòng cho mẹ và dự phòng cho con sau sinh nếu xét nghiệm nhiễm HIV. Thai phụ nhiễm HIV cần được theo dõi thể trạng và thông tin điều trị HIV/AIDS. Những trường hợp mới phát hiện nhiễm HIV sẽ được giới thiệu đến các cơ sở y tế chuyên khoa chăm sóc và điều trị HIV/AIDS để khám và đánh giá tình trạng bệnh, xác định xem cần điều trị hay không; nếu cần điều trị sẽ được bác sĩ tư vấn, cấp thuốc và theo dõi quá trình điều trị. Các loại thuốc điều trị này có tác dụng giảm lây truyền HIV sang con, khi đó thai phụ không cần dùng thuốc riêng để phòng lây nhiễm HIV cho con mình nữa. Đồng thời những phụ nữ này sẽ được hẹn lịch khám và tiếp tục cấp thuốc kháng vi rút để sử dụng cho đến khi sinh con.

Nguyễn Công Thành