Bệnh loãng xương ở người cao tuổi

Loãng xương (LX) là một bệnh đứng thứ hai sau bệnh tim mạch ở người cao tuổi (NCT) và cũng là bệnh dễ đe dọa đến tính mạng của họ. Ngày nay, bệnh LX đang có xu hướng gia tăng ở khắp toàn cầu, trong số đó NCT và đặc biệt là phụ nữ chiếm tỷ lệ cao nhất (cứ 3 phụ nữ cao tuổi thì có 1 người bị LX).

Nguyên nhân gây loãng xương

LX là tỷ trọng khoáng chất của bộ xương trong cơ thể bị suy giảm một cách nghiêm trọng, trong đó hormone sinh dục (estrogen, androgen), các chất protein, vitamin D và canxi đóng vai trò đáng kể. Nguyên nhân có thể do chế độ dinh dưỡng hàng ngày không cấp đủ chất canxi hoặc vì một lý do nào đó cơ thể không hấp thu được canxi (ăn kiêng kéo dài, chế độ ăn nghèo nàn, kém chất lượng). Bên cạnh đó, LX cũng có thể do mắc một số bệnh về tuyến thượng thận, cường giáp trạng, suy thận, bệnh yếu liệt chi, chấn thương, hoặc bệnh mạn tính phải nằm dài ngày, hoặc do lạm dụng thuốc corticoides trong một thời gian dài... Đặc biệt, ở phụ nữ đến thời kỳ tiền mãn kinh và mãn kinh thì lượng hormone estrogen trong máu bị suy giảm một cách đáng kể bởi sự suy thoái của buồng trứng. Vì lý do này mà làm tăng hoạt tính của tế bào tủy xương, làm cho khối lượng xương sẽ mất dần theo năm tháng kể từ khi mãn kinh (mỗi năm mất khoảng từ 2 - 4%). Ngoài yếu tố về chế độ dinh dưỡng và nội tiết tố còn có nhiều yếu tố nguy cơ làm cho bệnh LX ở NCT tăng lên như: cơ thể có tiền sử bị còi xương lúc còn nhỏ, hàng ngày ít vận động, béo phì, hút thuốc lá, dùng thuốc corticoides lâu dài…

Đau lưng là một trong những triệu chứng rõ nhất của bệnh LX. (Ảnh minh họa)

LX là bệnh mạn tính kéo dài nhiều tháng, nhiều năm một cách âm thầm, không đau đớn nên nhiều người bệnh không để ý đến. Hầu hết các trường hợp trong giai đoạn đầu không có triệu chứng gì đặc biệt ngoài những dấu hiệu mệt mỏi, ăn uống kém, nhức xương không thường xuyên. Càng về sau sự thiếu hụt chất canxi càng tăng làm cho xương xuống cấp nghiêm trọng (loãng, xốp xương) thì các triệu chứng đau nhức rõ rệt hơn. Đau nhức xương hay gặp là đau lưng, đau chân tay, các khớp và mỏi bại hông, nhất là ở các khớp xương chịu lực mạnh và các xương dài như: xương sống, khớp gối, khớp cổ chân, khớp háng; xương đùi, xương cẳng chân, xương cánh tay, cẳng tay, đốt sống thắt lưng và dễ dàng bị gãy xương do bị ngã, vấp... Đau nhức xương và các khớp xương thường rõ nhất vào ban đêm. Ngoài ra, một số triệu chứng khác như chuột rút cũng thường hay xuất hiện ở những người LX.

 Khi bị bệnh LX không được phát hiện hoặc phát hiện rồi nhưng điều trị không đúng phác đồ thì hậu quả xấu nhất là rạn xương, nứt, vỡ hoặc gãy xương. Trên thế giới, người ta thấy rằng cứ 30 giây thì có một người bị bệnh gãy xương do LX và người ta dự đoán rằng đến năm 2050 các nước châu Á, trong đó có nước ta sẽ chiếm 50% các trường hợp tàn phế hoặc bị đe dọa đến tính mạng do gãy khớp háng vì LX gây ra.

Cách phát hiện bệnh loãng xương

NCT nên đi khám bệnh về xương khớp ở các cơ sở y tế có đủ điều kiện để được làm các xét nghiệm về cận lâm sàng đánh giá mật độ của xương và tình trạng của xương. Hiện nay chưa có phương pháp đo lường trực tiếp lực của xương nên chỉ đo lường gián tiếp. Một trong những phương pháp đó là đo mật độ chất khoáng trong xương (bone mineral density) bằng kỹ thuật DXA hay còn gọi là đo mật độ xương, chụp X quang cột sống, xương tay chân... Ngoài ra, những người kém phát triển chiều cao, cân nặng dưới 40kg, giảm trọng lượng nhanh, cơ bắp yếu, thiếu hormone sinh dục (nữ giới là estrogen và nam giới là androgen), người nghiện rượu, sử dụng corticoides kéo dài, nghiện thuốc lá... cũng nên kiểm tra mật độ của xương.

Khi NCT đã được chẩn đoán bị bệnh LX thì việc điều trị đòi hỏi phải kiên trì. Một trong những yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị LX là người bệnh không tuân thủ phác đồ điều trị. Các nghiên cứu cho thấy rằng, chỉ cần quên uống một liều thuốc trong vòng một tuần lễ thì hiệu quả điều trị đã giảm xuống đến 64%. Không những thế, người bị bệnh loãng xương không được sử dụng thuốc một cách tùy tiện mà phải tuân thủ theo đúng chỉ định của bác sĩ. Cần khám định kỳ theo lời hẹn của thầy thuốc. Việc phát hiện sớm và điều trị ngay từ đầu rất có ý nghĩa để phòng bệnh LX và ngăn ngừa gãy xương. Khi đã bị gãy xương do LX thì càng hết sức thận trọng không để gãy xương tái phát.

Khi đã bị LX phải hết sức cẩn thận khi làm các động tác mạnh, đi lại cũng phải hết sức cẩn thận tránh ngã, vấp, khuỵu, gập chân, tay, nhất là lên cầu thang vì rất dễ gây gãy xương đặc biệt là xương đùi. Gãy cổ xương đùi là một cấp cứu ngoại khoa nặng vì dễ dàng gây sốc và hậu quả xấu khó lường.

Thường xuyên vận động sẽ giúp NCT đề phòng được bệnh LX. Ảnh: TL

Phòng bệnh loãng xương

Việc phòng bệnh tốt nhất là quan tâm đến khám phát hiện bệnh sớm. Bệnh LX thường xuất hiện ở tuổi trung niên, nhưng sự thoái hoá xương thực ra đã bắt đầu khi ngoài 30 tuổi. Việc điều trị thường chỉ có hiệu quả sau vài năm dùng thuốc và xương cũng không thể hồi phục hoàn toàn. Theo các chuyên gia y tế, việc điều trị bệnh LX khó khǎn và tốn kém nên biện pháp phòng ngừa tốt nhất là xây dựng khối lượng của xươngbằng cách đưa vào cơ thể một lượng canxi (l.000mg/ngày) và vitamin D phù hợp trong suốt tuổi ấu thơ, tuổi dậy thì và thanh niên. Dinh dưỡng đề phòng bệnh LX được khuyến cáo như sau:

- Tǎng thêm các thức ǎn giàu canxi: sữa và các chế phẩm từ sữa như phô mát (nên dùng các loại sữa có ít chất béo). Người già cần nhiều hơn khi còn trẻ vì khả nǎng hấp thu canxi của họ kém hơn. Những người dưới 50 tuổi cần dùng 1000mg canxi mỗi ngày, người trên 50 tuổi cần dùng 1200 mg mỗi ngày.

- Lượng protein (chất đạm) trong khẩu phần nên vừa phải, ǎn nhiều đạm phải đảm bảo đủ canxi vì chế độ ǎn nhiều đạm làm tǎng bài xuất canxi theo nước tiểu.

- Ǎn nhiều rau, trái cây và các thức ǎn có chứa nhiều estrogen thực vật vì chúng có khả năng làm thay đổi sự chuyển hóa của xương, giảm tốc độ mất xương và làm tăng khoáng chất cho xương.

- Có thời gian hoạt động ngoài trời nhất định để tǎng tổng hợp vitamin D trong cơ thể.

- Cần tập thể dục nhẹ nhàng, đều đặn như: đi bộ, tập hít thở, tập vận động các khớp xương.

- Duy trì cân nặng của cơ thể ở mức "nên có ", bởi gầy là một yếu tố nguy cơ của LX.

K.O (tổng hợp)