Buôn Ma Thuột - từ dấu tích cổ xưa đến thành phố trẻ năng động

Nằm ở điểm cuối cùng của dãy Trường Sơn, cao nguyên Dak Lak mà đặc biệt là vùng trung tâm Buôn Ma Thuột là vùng đất có lịch sử hình thành địa chất và xã hội từ rất lâu đời. Trải qua những biến thiên của thời gian, Buôn Ma Thuột đã có nhiều đổi thay tích cực để từ đó vươn mình thành một đô thị trẻ năng động, mang tầm vóc của đô thị “hạt nhân” vùng Tây Nguyên…

Chứng tích thời gian từ lòng đất

Theo các nhà dân tộc học và khảo cổ học, cao nguyên Dak Lak nói chung, Buôn Ma Thuột nói riêng ít nhất cũng đã có 4.000 năm tuổi. Để có được nhận định này, rất nhiều cuộc nghiên cứu điền dã lẫn khai quật của các nhà dân tộc học và khảo cổ học đã được tiến hành với mục đích tìm kiếm những dấu tích cư trú, làm nông nghiệp của cư dân cổ ở đây thời tiền sử. Trên vùng Dak Lak đến nay đã phát hiện hơn 30 địa điểm khảo cổ học tiền sử, riêng ở TP. Buôn Ma Thuột đã phát hiện được các di chỉ cư trú cổ như: Dhă Prông (xã Cư Êbur), Cao Thắng và thôn Ba (xã Ea Kao).

Ngã Sáu trung tâm – biểu tượng của TP. Buôn Ma Thuột.

Qua những lần đào thám sát, khai quật tìm hiểu về vùng đất Buôn Ma Thuột, các nhà nghiên cứu đã thu thập được hàng trăm công cụ lao động bằng đá, hàng trăm mảnh tước, hàng nghìn mảnh gốm và cả dao đồng. Những hiện vật do khai quật vẫn còn đang chỉnh lý và phân loại; trong đó đã phân loại được một số hiện vật như: rìu hình bầu dục, rìu hình tứ giác, bôn hình thang, rìu và bôn có vai, đục, bàn mài, hòn nghiền, đồ trang sức... Những hiện vật khảo cổ học tiền sử ở đây cho thấy sự đa dạng về loại hình và phong phú về chất liệu. Qua tư liệu khảo cổ học có được từ những di chỉ cư trú của người tiền sử ở TP. Buôn Ma Thuột, có thể khẳng định Buôn Ma Thuột là vùng đất cổ, có con người hậu kỳ đá mới sinh sống ở đây cách ngày nay khoảng 4.000 năm. Liền kề với TP. Buôn Ma Thuột, các nhà khảo cổ học cũng đã phát hiện và tiến hành thám sát ở một số địa phương như: Cư Jút (Dak Nông), Cư M’gar, Krông Pak, Ea Kar... Qua nghiên cứu, các nhà khảo cổ học tạm xếp các di chỉ khảo cổ học ở cao nguyên Buôn Ma Thuột vào một đới văn hóa: văn hóa Buôn Ma Thuột. Văn hóa Buôn Ma Thuột hiện được biết với gần 10 địa điểm, có trung tâm là TP. Buôn Ma Thuột. Dưới góc độ lịch sử văn hóa, mỗi di tích là một làng, mỗi cụm di tích là một dạng liên làng, toàn bộ các di tích ở cao nguyên này là một kiểu siêu làng. Các cụm di tích này có sự tương đồng nhau về di tích và di vật; là dấu hiệu của một văn hóa khảo cổ thống nhất...

Địa danh gắn với buôn làng

Theo những dữ liệu lịch sử, Buôn Ma Thuột là quê hương lâu đời của đồng bào Êđê. Cho đến những năm cuối thế kỷ thứ 19, đời sống kinh tế của đồng bào nơi đây về cơ bản vẫn là tự cung tự cấp nhưng cũng đã xuất hiện các mối quan hệ, giao lưu kinh tế giữa các vùng. Một số tù trưởng giàu mạnh, có thế lực còn có ảnh hưởng rộng rãi và chi phối đến nhiều buôn lân cận, tạo nên những vùng kiểm soát riêng biệt của mình. Vùng trung tâm Buôn Ma Thuột vốn là buôn của đồng bào Êđê Kpă, do tù trưởng Ama Thuột cai quản. Đây là một buôn lớn với khoảng 50 ngôi nhà dài và trên 2.000 dân, nằm trên vùng gò đồi màu mỡ cạnh dòng suối Ea Tam. Cùng với một số buôn xung quanh Buôn Ma Thuột đã tạo thành một khu vực quần cư tập trung của đồng bào Êđê. Do ảnh hưởng và thế lực lớn của tù trưởng Ama Thuột, các buôn làng lân cận coi buôn này là trung tâm và tên gọi là Buôn Ma Thuột bắt nguồn từ đấy.

Biệt điện Bảo Đại - công trình kiến trúc cổ vẫn được bảo tồn.

Sau khi tiến hành xâm lược và bình định được vùng Tây Nguyên, thực dân Pháp bắt tay vào xây dựng bộ máy thống trị. Năm 1899, Toàn quyền Đông Dương do Paul Doumer ký nghị định thành lập tỉnh Dak Lak tự trị, đặt cơ sở hành chính tại Bản Đôn, do Bourgeois làm công sứ. Ngày 12-4-1904, theo đề nghị của hội đồng tối cao Đông Dương, Toàn quyền Paul Beau ký quyết định thành lập tỉnh Dak Lak có cấp dưới là các buôn làng của đồng bào dân tộc thiểu số, đồng thời chuyển tỉnh lỵ từ Bản Đôn về Buôn Ma Thuột, đặt dưới quyền giám sát của Bardin. Năm 1913, Toàn quyền Đông Dương ra nghị định thành lập tỉnh Kon Tum, tách ra từ tỉnh Phú Yên, Bình Định và Dak Lak, đồng thời tỉnh Dak Lak bị giải thể, hạ xuống làm một đại lý (không có đơn vị hành chính). Từ đó, tỉnh Dak Lak không còn mà chỉ còn địa danh Dak Lak. Năm 1923, theo đề nghị của công sứ L. Sabatier, Toàn quyền Đông Dương ra quyết định tách đại lý Dak Lak ra khỏi tỉnh Kon Tum, tái lập tỉnh Dak Lak. Ngày 5-6-1930, Khâm sứ Trung Kỳ ra nghị định thành lập thị xã Buôn Ma Thuột.

Đến giữa thập kỷ 90 của thế kỷ 20, thị xã Buôn Ma Thuột được Nhà nước quyết định nâng lên thành phố. Năm 2005, TP. Buôn Ma Thuột lại tự hào được nâng cấp thành đô thị loại II trực thuộc tỉnh và là đô thị hạt nhân vùng Tây Nguyên, có vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội toàn vùng. Năm 2010 Buôn Ma Thuột trở thành đô thị loại I trực thuộc tỉnh là một điểm mốc lịch sử quan trọng để thành phố tiếp tục phấn đấu, phát triển thành đô thị loại I trực thuộc Trung ương trước năm 2020 theo tinh thần Kết luận 60-KL/TW của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển TP. Buôn Ma Thuột thành đô thị trung tâm vùng Tây Nguyên.

Buôn Ma Thuột – đô thị trẻ năng động

Qua 110 năm hình thành và phát triển, mặc dù có nhiều lần thay đổi về cấp hành chính nhưng Buôn Ma Thuột vẫn luôn là thủ phủ, lỵ sở của tỉnh Dak Lak. Điều đó chứng tỏ tầm quan trọng của TP. Buôn Ma Thuột với vị trí chiến lược về chính trị, kinh tế, quốc phòng - an ninh.

Đặc biệt, từ sau Kết luận số 60-KL/TW của Bộ Chính trị, trên địa bàn thành phố đã có nhiều công trình trọng điểm được Trung ương, tỉnh và thành phố tập trung đầu tư, xây dựng... có tác động đến việc phát triển kinh tế - xã hội của vùng Tây Nguyên. Hệ thống quốc lộ, tỉnh lộ đoạn qua địa bàn thành phố, hệ thống đường nội thị, đường trục chính thôn, buôn được quan tâm đầu tư xây dựng mới. Nhiều chế độ, chính sách khuyến khích đầu tư đã được triển khai, góp phần quan trọng trong thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của TP. Buôn Ma Thuột. Các lĩnh vực văn hóa - xã hội có nhiều chuyển biến mới, các cơ sở đào tạo đại học, cao đẳng và trung học chuyên nghiệp, cũng như đào tạo nghề được đầu tư mở rộng, thành lập mới, từng bước đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho tỉnh Dak Lak và khu vực Tây Nguyên.

Trong 4 năm (2011-2014), tổng vốn đầu tư toàn xã hội trên địa bàn thành phố đạt 23.167 tỷ đồng; trong đó cơ cấu vốn ngân sách nhà nước 3.896 tỷ đồng, chiếm 16,8% (ngân sách Trung ương: 1.248 tỷ đồng; ngân sách tỉnh: 1.243 tỷ đồng; ngân sách thành phố: 1.405 tỷ đồng); vốn ngoài ngân sách 19.271 tỷ đồng, chiếm 83,2%. GDP bình quân đầu người của thành phố (giá hiện hành 2013) đạt 43,2 triệu đồng và trong năm 2014, ước đạt 47,6 triệu đồng/năm (kế hoạch đến năm 2015: 50 triệu đồng/năm). 

Có thể nói, với những xuất phát điểm và tiềm năng hiện có, Buôn Ma Thuột đủ nguồn lực để trở thành một thành phố với bản sắc văn hóa và kiến trúc đô thị mang dấu ấn riêng biệt. Những kết quả đạt được đã tạo nên diện mạo TP. Buôn Ma Thuột ngày càng khởi sắc, khẳng định sự năng động trên đường chuyển mình mạnh mẽ để trở thành đô thị văn minh, hiện đại, xứng tầm là đô thị trung tâm vùng Tây Nguyên.

Lan Anh – Giang Nam