Đầm Thị Nại và những cuộc thủy chiến nổi tiếng trong lịch sử

Người dân xứ võ từ xưa có câu: “Bình Định có hòn Vọng Phu/ Có đầm Thị Nại, có cù lao Xanh”. Đầm Thị Nại là một thắng cảnh nổi tiếng của tỉnh Bình Định. 

 

Nằm phía đông bắc TP. Quy Nhơn, rộng 4 km, trải dài trên 10 km, với diện tích mặt nước hơn 5.000 ha, đầm Thị Nại là một trong 4 đầm nước mặn lớn nhất ở Bình Định. Đầm là nơi hợp lưu của sông Côn và sông Hà Thanh, ngăn cách với biển Đông bởi bán đảo Phương Mai. Chỗ thông ra biển của đầm chính là cảng Quy Nhơn hiện nay. Năm 2006, cầu Thị Nại bắc qua đầm nối liền bán đảo Phương Mai với TP. Quy Nhơn được khánh thành với chiều dài 2.475 m, tổng cộng 54 nhịp, được xem là một trong những biểu tượng của tỉnh Bình Định.

 

Đầm Thị Nại có tên chữ Hán là Hải Hạc đàm (đầm có nhiều chim hạc biển). Thị Nại là địa danh Chăm, có nguồn gốc từ tiếng Phạn là CriVinaya, phiên âm Hán Việt là Thị-lị-bì-nại, về sau biến âm thành Thị Nại. Người Hoa gọi đầm là Tân Châu. Trong quá khứ, đây là một hải cảng nổi tiếng của vương quốc Chiêm Thành. 

Đầm Thị Nại và cây cầu vượt biển dài nhất Việt Nam.

Không chỉ mang vẻ đẹp yên bình, thơ mộng, đầm Thị Nại còn gắn liền với những trận thủy chiến nổi tiếng và số phận của nhiều triều đại. Nằm ở vị trí quan trọng, là cửa ngõ dẫn vào kinh đô Chiêm Thành và triều Tây Sơn sau này, đầm Thị Nại trong lịch sử đã chứng kiến nhiều trận đánh “long trời lở đất”. Chẳng hạn, năm 1284, vua nhà Nguyên sai con là Thoát Hoan cùng các tướng Toa Đô, Ô Mã Nhi kéo quân vào cửa Thị Nại đánh Chiêm Thành nhưng thất bại, phải bỏ chạy theo đường bộ về Nghệ An, bị quân Đại Việt truy đuổi. Năm 1470, vua Lê Thánh Tông thân chinh cầm 20 vạn tinh binh đánh tan quân Chiêm trên cửa Thị Nại, sau đó hạ thành Đồ Bàn. Năm 1799, Nguyễn Ánh cử đại binh đánh tan quân Tây Sơn trên cửa Thị Nại, chiếm được thành Quy Nhơn; đến năm 1800, quân Phú Xuân dưới sự chỉ huy của Trần Quang Diệu đánh vào Thị Nại do Võ Văn Dũng trấn giữ, chiếm lại được thành Quy Nhơn. Năm 1801, Nguyễn Ánh cử đại binh tiến vào Thị Nại, dùng mưu đánh bại thủy binh của Tây Sơn, thành Quy Nhơn thất thủ. Đây là trận thủy chiến lớn nhất và sau cùng giữa nhà Tây Sơn và quân Nguyễn Ánh, được các sử gia nhà Nguyễn sau này ghi nhận là “đệ nhất vũ công”. Người đời sau xem đây là “trận Xích Bích” của người Việt.

Quách Tấn, tác giả Thơ mới nổi tiếng, đứng trước cái mênh mang của đầm nước từng chôn vùi bao tang thương dâu bể của lịch sử, đã viết nên những vần thơ cảm hoài về chiến trường Thị Nại năm xưa: “Thị Nại xưa kia vũng chiến trường/ Nổi chìm thế sự mấy triều vương…”.

 

Hiện nay, với tiềm năng đa dạng sinh học (rừng ngập mặn, thảm cỏ biển với 25 loại, động vật có 64 loài phù du, 76 loài cá, hơn 33 loài chim), đầm Thị Nại đang được địa phương khai thác để trở thành một điểm du lịch sinh thái. 

 

Về thành phố biển Quy Nhơn, bạn hãy một lần đến đầm Thị Nại, thả hồn mình giữa sơn thủy hữu tình, lắng lòng trước bao thăng trầm của lịch sử, chắc chắn sẽ là những trải nghiệm vô cùng thú vị.

 

Phạm Tuấn Vũ