Máy chém - chứng tích đau thương một thời

Bên cạnh nhiều hiện vật ghi dấu một thời kỳ đấu tranh chống đế quốc Mỹ xâm lược, Bảo tàng Chứng tích chiến tranh TP. Hồ Chí Minh hiện đang lưu giữ hiện vật đau thương: một chiếc máy chém - công cụ giết người khét tiếng một thời của chế độ cũ.

Theo TS. Trần Xuân Thảo, Giám đốc Bảo tàng Chứng tích chiến tranh TP. Hồ Chí Minh, trước năm 1975, để đàn áp phong trào yêu nước, nhất là bẻ gãy ý chí đấu tranh của những chiến sĩ cách mạng, chế độ cũ đã sử dụng máy chém - một công cụ xử tử tù nhân từ thời trung cổ. Nhưng rồi, trước sự chống đối của nhân dân miền Nam ngày càng quyết liệt, công cụ giết người dã man này đã phải xếp vào kho và trở thành một chứng tích đau thương.

Chiếc máy chém đang được trưng bày tại Bảo tàng Chứng tích chiến tranh TP. Hồ Chí Minh, bên cạnh là cái rọ tre đựng xác tử tù.

Theo lịch sử, máy chém được dùng ở Pháp từ năm 1792 để tử hình tù nhân. Trong khoảng 200 năm tồn tại, máy chém đã thi hành án tử hình với hàng chục nghìn tử tù. Tại Việt Nam, máy chém được thực dân Pháp đưa sang từ cuối thế kỷ 19 để hành quyết những phạm nhân chính trị và hình sự đại hình. Tổng số phạm nhân đã bị hành quyết bằng máy chém dưới thời Pháp thuộc khoảng 150 người.

Dụng cụ đặc biệt để hành hình người bị án chém này gồm có khung máy chém cao 3,8 m, ngang 70 cm, phần đế hình chữ thập để giữ cho khung được vững, mỗi cạnh có chiều dài 2,4 m, trên bệ có hai thanh cứng dựng song song, có lưỡi dao sắc hình thang nâng lên hạ xuống đơn giản bằng một nút bấm. Ròng rọc được đặt trên thanh ngang của máy chém để điều chỉnh dây thừng và lưỡi dao khi chém đầu tử tội. Những bộ phận rời khác gồm có thùng đựng đầu nạn nhân và thùng đựng thi hài nạn nhân. Người trực tiếp hành quyết tử tội thường gọi là đao phủ thủ.

Vào năm 1930, máy chém ở nhà giam Hỏa Lò (Hà Nội) đã hành quyết ba nhà cách mạng: Nguyễn Thái Học, Ký Con, Nguyễn Khắc Nhu và cũng có lần chuyển xuống Hải Phòng để xử chém đồng chí Nguyễn Đức Cảnh.

Ở Sài Gòn, máy chém đã sát hại nhiều sĩ phu yêu nước chống lại chính sách cai trị của thực dân Pháp và đấu tranh cho độc lập, tự do của Tổ quốc như: Ngô Thiêm, Trần Chương, Lý Tự Trọng.

Khi Ngô Đình Diệm lên nắm chính quyền ở miền Nam Việt Nam, Luật 10/59 đã được chế độ Việt Nam Cộng hòa ban hành ngày 6/5/1959, quy định việc tổ chức các tòa án quân sự đặc biệt nhằm xét xử trong 3 ngày các “tội ác chiến tranh chống lại chế độ Việt Nam Cộng hòa”. Theo Luật 10/59, bản án chỉ có hai mức: tử hình hoặc khổ sai chung thân, không có giảm án, không có kháng cáo, bản án phải thi hành ngay. Trên thực tế, bộ luật này nhắm vào đối tượng là những đảng viên cộng sản, những cán bộ cách mạng từng kháng chiến chống Pháp trong hàng ngũ Việt Minh và những người dân ủng hộ cách mạng. Máy chém được sử dụng làm công cụ hành quyết phạm nhân bị kết án theo luật này.

Theo sử gia John Guinane, chỉ tính từ năm 1957 - 1959, đã có hơn 2.000 người bị hành quyết với tội danh nổi loạn hoặc ủng hộ chủ nghĩa cộng sản, thường là bằng máy chém. Nhiều vụ xử chém của chính quyền được diễn ra công khai trước dân chúng, đầu phạm nhân được bêu để thị uy. Chính quyền Ngô Đình Diệm tổ chức những đội vũ trang có nhiệm vụ chống cộng đưa về các địa phương. Sau này, Rober McNamara - cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ ghi trong hồi ký “Nhìn lại quá khứ - tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam” như sau: “Ngày 6/5/1959, Diệm đã ký Luật 10/59. Mỉa mai là ông ta quay trở lại với cách của các ông chủ thuộc địa người Pháp từng thực thi, mở đầu kỷ nguyên của những cái chết bằng cách chặt đầu. Đám tay chân của Diệm đi đến các vùng nông thôn với những chiếc máy chém cơ động và chương trình truy lùng những người cộng sản”.

Sử gia Edward Miller mô tả trong cuốn sách “Liên minh sai lầm – Ngô Đình Diệm, Hoa Kỳ, và số phận Nam Việt Nam” như sau: “Hình ảnh khát máu của chế độ Ngô Đình Diệm càng được củng cố với quyết định sử dụng công cụ tử hình thời thuộc địa là máy chém. Các thành viên tòa án mang theo “phiên bản di động” (có thể tháo rời và kéo sau xe tải quân sự) của thứ công cụ kinh khủng này khắp đất nước... làm tăng sự sợ hãi của thường dân vào chính quyền Diệm và các đại diện của nó”.

Năm 1960, ông Hoàng Lê Kha, Tỉnh ủy viên Đảng bộ tỉnh Tây Ninh được cho là người cuối cùng và là người cao cấp nhất của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam bị hành quyết bằng máy chém ở Việt Nam. Sau vụ xử Hoàng Lê Kha, bị sự chống đối quyết liệt của nhân dân miền Nam, chính quyền Ngô Đình Diệm đã xếp máy chém vào kho vật liệu ở nhà giam Chí Hòa.

Theo TS. Trần Xuân Thảo, hiện nay, chiếc máy chém đã từng giết hại những người yêu nước, những chiến sĩ cách mạng được bảo tàng lưu giữ và trưng bày như là một chứng tích đau thương. Ở đây, chúng ta không chỉ nhìn thấy cái kích thước vật chất của nó mà còn là chiều sâu vết thương do chiếc máy chém này đã gây ra trong lòng dân tộc. Dưới lưỡi dao oan nghiệt này, biết bao anh hùng liệt sĩ đã bị đứt ngang cuộc tranh đấu. Nhưng chính những dòng máu bất diệt đã thấm vào lòng đất quê hương, làm ngọn lửa bất khuất truyền cho bao thế hệ đứng lên tranh đấu vì độc lập, tự do của dân tộc cho đến ngày toàn thắng.

Tường Mạnh