“Vùng trời” trong ký ức của người lính không quân

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12/1944 - 22/12/2024), chúng tôi đến thăm Đại tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Hồ Văn Quỳ (hiện sống tại TP. Đà Nẵng) - một trong 4 thành viên biên đội phi công tiêm kích đánh thắng không quân Mỹ trận đầu trên bầu trời miền Bắc (ngày 3/4/1965).

Ông Quỳ và đồng đội chính là nguyên mẫu của nhân vật trong tiểu thuyết “Vùng trời” nổi tiếng của nhà văn Hữu Mai.

Đại tá Hoàng Trọng Thanh, nguyên cán bộ Phòng Thanh tra bay, Bộ Tham mưu Quân chủng Không quân giới thiệu: “Ông Hồ Văn Quỳ là một trong 4 thành viên biên đội phi công tiêm kích đánh thắng không quân Mỹ trận đầu trên bầu trời Hàm Rồng (Thanh Hóa) ngày 3/4/1965. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, bộ đội không quân trẻ tuổi của ta đã “mở mặt trận trên không” thắng lợi, đánh thắng lực lượng không quân sừng sỏ của Mỹ.

Và từ đó, ngày 3/4/1965 trở thành "Ngày truyền thống đánh thắng trận đầu vẻ vang của Không quân nhân dân Việt Nam”. Năm 1979, ông Quỳ chính thức nghỉ bay, chuyển sang công tác chỉ huy, huấn luyện, là Sư đoàn phó Sư đoàn Không quân 370, mang quân hàm đại tá. Sau đó chuyển ngành, ông về làm Tổng Giám đốc Cụm cảng sân bay miền Trung đến khi về hưu. Nay ông đã ngoài 90 tuổi, vẫn là tấm gương sáng của cựu chiến binh phi công Tổ bay khu vực miền Trung. Chúng tôi luôn coi ông là thần tượng”.

Ông Hồ Văn Quỳ hiện nay.

Ông Hồ Văn Quỳ kể lại những chiến công của mình và đồng đội bằng giọng từ tốn, chậm rãi nhưng rõ ràng: “Cuối năm 1955, tôi cùng 60 người nữa được đưa đi học tại Trường Không quân số 3 (Liêu Ninh, Trung Quốc). Hằng ngày, sau giờ huấn luyện trên thao trường, chúng tôi chụm lại nghe đài, nhiều anh em đã bật khóc khi nghe tin quê nhà bị giặc ném bom, thiêu đốt. Sáng 5/8/1964, khi chúng tôi đang ăn cơm thì nghe đài phát tin không quân Mỹ đánh phá miền Bắc. Anh em ai nấy đều thẫn thờ, nóng lòng muốn được về thật nhanh để chiến đấu, ngăn chặn kẻ thù. Không phải chờ lâu, ngay sáng hôm đó, đoàn Sao đỏ nhận được lệnh hành quân bằng máy bay MiG-17 từ căn cứ ở Quảng Tây (Trung Quốc) về sân bay Nội Bài (Hà Nội). Những cánh én bạc (tên gọi máy bay MiG-17) đầu tiên của không quân Việt Nam lần lượt hạ cánh an toàn xuống Nội Bài”.

Nắm rõ thông tin máy bay Mỹ sẽ đánh phá cầu Hàm Rồng (Thanh Hóa) vào sáng 3/4/1965, biên đội của ông Quỳ nhận lệnh chuẩn bị chiến đấu, đánh chặn địch. Vào thời điểm biên đội có mặt tại sân bay chờ lệnh xuất kích thì mây mù dày đặc, tầm nhìn hạn chế, biên đội phải chia tốp để tiếp cận máy bay địch. Ông Quỳ nhớ lại: “Khi phát hiện tốp máy bay địch xuất hiện, tôi nhận lệnh vứt hai thùng dầu phụ để tăng tốc đuổi theo. Anh Lan và anh Túc bay chặn đầu, bấm nút khai hỏa tấn công chiếc F-8E đi đầu, nhưng không chính xác. Tôi và Phương bám càng bắn hỗ trợ. Bị tấn công bất ngờ nên đội hình bay của địch rối loạn, một chiếc lọt vào giữa gọng kìm của MiG-17 thì bị pháo của anh Lan bắn hạ. Sau chiến thắng đầu tiên, biên đội tiếp tục gặp những trận đánh ác liệt, đối đầu với nhiều loại máy bay hiện đại của Mỹ như F-4, F-8, F-100 mang tên “Con ma”, “Thần sấm”…, nhờ lối đánh cận chiến linh hoạt, gan dạ, liều lĩnh nói trên”.

Đại tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Hồ Văn Quỳ (thứ ba từ trái sang) tấm gương sáng của cựu chiến binh phi công Tổ bay khu vực miền Trung.

Một lần khác, trong khi hướng dẫn đồng đội hạ cánh, máy bay của ông Quỳ bị trúng… tên lửa phòng không của ta, khiến máy bay mất thăng bằng, chao nghiêng. Ông bị chấn thương nặng ở phần đầu, Trung tâm điều khiển mặt đất đã yêu cầu ông nhảy dù khẩn cấp để bảo toàn tính mạng. Nhưng trong thời khắc ấy, ông quyết ở lại điều khiển máy bay hạ cánh để bảo vệ chiếc MiG-17 yêu quý. Ông Quỳ kể: “Lúc ấy cơ thể tôi mất máu trầm trọng, choáng váng. Hai mắt chỉ còn nhìn được lờ mờ phía trước. Nếu nhảy dù, chắc chắn tôi sẽ sống nhưng máy bay sẽ nổ tung. Nước mình còn nghèo, máy bay cũng quý giá như sinh mạng người lính, tôi không thể bỏ rơi”.

Trong ký ức của ông Hồ Văn Quỳ, bên cạnh những câu chuyện về vùng trời oanh liệt cùng đồng đội một thời trai trẻ, ông cũng nhắc đến những kỷ niệm nho nhỏ trong sinh hoạt đời thường của người lính bay… Chẳng hạn, ngay sau chiến thắng trận đầu ngày 3/4/1965, ông Quỳ được phân công viết một bản tin thuật lại toàn bộ trận đánh, chép tay lên báo tường của đơn vị (Phi đội 1, Trung đoàn Không quân 921) nhằm cổ vũ tinh thần anh em phi công trong những trận đánh tiếp theo. Tình cờ, vài hôm sau, Đoàn Ca múa Tổng cục Chính trị đến biểu diễn, động viên bộ đội, ca sĩ Trương Tường Vi (sau này là NSND Tường Vi) - diễn viên của đoàn vốn cùng quê Quảng Nam rất tâm đắc với bài báo tường, cẩn thận chép lại các thông tin trên. Không lâu sau Tường Vi trở lại đơn vị cho ra mắt ca khúc “Phi đội ta xuất kích” do chính mình sáng tác: “Rộn ràng tung cánh bay phi đội ta xuất kích/ Đại bàng vút cao lên trời mây/ Trận đầu ta đã mang chiến thắng/ Dâng Tổ quốc mẹ hiền mến yêu...". Ca khúc “Phi đội ta xuất kích” đã lan tỏa mạnh mẽ trong đồng bào, chiến sĩ cả nước, đến tận hôm nay.

Được hỏi về duyên cớ nào để ông trở thành nguyên mẫu của tiểu thuyết “Vùng trời” nổi tiếng của nhà văn Hữu Mai, ông Quỳ cho hay: "Thời ấy, hầu như ngày nào nhà văn Hữu Mai cũng sang đơn vị chúng tôi ở sân bay Gia Lâm, thân thiết lắm. Cuộc chiến đấu đang diễn ra rất ác liệt. Lúc này, chuyện sống chết chỉ trong gang tấc. Hầu hết tất cả giấy tờ, thư từ anh em phi công đều để trong một chiếc hộp, nếu chẳng may hy sinh thì đơn vị sẽ chuyển về cho gia đình. Tôi rất quý trọng và tin cậy nhà văn Hữu Mai nên đã giao chiếc hộp ấy nhờ anh giữ giúp. Từ những bức thư tâm tình của người lính, nhà văn Hữu Mai đã khắc họa nên những nhân vật của mình trong tiểu thuyết “Vùng trời” (3 tập, xuất bản năm 1971, 1975, 1980)”.

Trần Trung Sáng